Prof. Poll w swoim kluczu do oznaczania gatunków rodzaju Lamprologus (1978) zamieszcza dokładny opis L. leleupi oraz wyraźnie różniącego się gatunku L. leloupi, Poll 1948.
W 1959 roku, w wyniku badań Matthesa odkryty i opisany został podgatunek L. leleupi melas. Obie formy - L. leleupi leleupi i L. leleupi melas - występują w północno-zachodniej części jeziora, należącej do Zairu.
Kilkanaście lat później, w lipcu 1975 roku, w efekcie poszukiwań nowych pielęgnic u wschodnich wybrzeży jeziora, natrafiono na ryby podobne do wcześniej opisanych, ale różniące się nieco ubarwieniem. Odkryte przez Mishę Fainzilbera, przekazane zostały do Królewskiego Muzeum Afryki Środkowej w Tervuren, w Belgii. Kilka egzemplarzy, oznaczonych handlowym określeniem L. leleupi "Tansania" dotarło nieco później do hodowców w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej. Ryby te po pewnym czasie rozmnożono i trafiły one na stałe do zestawu najbardziej dekoracyjnych pielęgnic hodowanych w akwariach.
Morfometryczne i barwne różnice tych ryb w porównaniu z wcześniej znanymi L. leleupi leleupi i L. leleupi melas pozwoliły Wolfgangowi Staeckowi (1980) na opisanie nowego podgatunku: Lamprologus leleupi longior.
Ten sam autor w jednym z ostatnich opracowań na temat
wschodnioafrykańskich pielęgnic - "Cichliden III" (1983) - przedstawia jeszcze
jedną ciekawą rybę, odkrytą w południowej części jeziora, a należącą
prawdopodobnie do tego samego gatunku. Określana jest ona jako L. leleupi longior
"Flieder" (forma fioletowa), jednakże jej status taksonomiczny nie jest do
końca jasny. Nie wiadomo bowiem, czy jest to forma barwna podgatunku L. leleupi
longior, czy też odrębny podgatunek (Staeck 1985, niepubl.). Znane dotąd ryby z podgatunku L. leleupi longior proponujemy, dla odróżnienia od formy fioletowej, określać jako formę pomarańczową.
Uważamy też, że wszystkie spotykane obecnie w Polsce ryby, zaliczane przez swych właścicieli do gatunku Lamprologus leleupi należą do podgatunku L. leleupi longior. L. leleupi leleupi mają bowiem ciało bardziej krępe i krótsze od L. leleupi longior, a ubarwienie jaśniejsze, cytrynowo-żółte.
Kiedy w 1975 roku odkryto bardziej atrakcyjnego, o intensywniej pomarańczowej barwie L. leleupi "Tansania" (obecnie longior) zdominował on w akwarystyce znanego wcześniej L. leleupi leleupi, który znikł prawie całkowicie z akwariów hodowców. Sytuacja ta zaistniała również w NRD. Dopiero w kwietniu 1985 roku podczas wizyty u hodowcy w Berlinie Pana Jürgena Krügera widzieliśmy pierwsze, ponownie sprowadzone, w celu odnowienia hodowli tych ryb w NRD, młode osobniki podgatunku Lamprologus leleupi leleupi.
W naszym kraju L. leleupi leleupi pojawiły się w latach siedemdziesiątych. Po pewnym czasie hodowlę ich zarzucono. Na początku lat osiemdziesiątych ponownie sprowadzono do Polski z NRD, Austrii i Holandii ryby z gatunku Lamprologus leleupi. Jednakże z wyżej wymienionych powodów wszystkie one należą do podgatunku L. leleupi longior. Jak dotąd nie otrzymaliśmy informacji, aby dotarły do naszego kraju ryby z podgatunku L. leleupi leleupi, toteż nasze stwierdzenie wydaje się być uzasadnione. (...)
W budowie morfologicznej Lamprologus leleupi wykazuje duże podobieństwo do znanych w Polsce od wielu lat naskalników (Julidorchromis). Gatunek ten należy do średniej wielkości pielęgnic z rodzaju Lamprologus. Osiąga 9 cm długości. Na podstawie wielkości ryb (długości ciała), proporcji płetw oraz rozmiarów otworów urogenitalnych możliwe jest określenie płci. Wymaga to jednak pewnego doświadczenia. Dobrze widoczny jest dymorfizm płciowy u podgatunku L. leleupi longior. Samiczka jest wyraźnie mniejsza, ma krótsze płetwy nieparzyste oraz płetwy brzuszne. Dotyczy to obu form barwnych (pomarańczowej i fioletowej). Natomiast u L. leleupi leleupi całkowita długość ciała u obu płci jest podobna i dymorfizm jest tutaj mniej widoczny. Samczyki mogą mieć czasem guz tłuszczowy na czole.
Hori (1983) za Pollem (1956) pisze, że L. leleupi należy do ryb bentosożernych. W środowisku naturalnym gatunek ten zjada: larwy muchówek, słodkowodne krewetki, narybek i ikrę ryb.
W hodowli sztucznej omawiane pielęgnice aklimatyzują się dość dobrze, ale w przypadku podawania jednego rodzaju pokarmu mogą być apatyczne i ospałe.
Biologiczne obserwacje ryb z podgatunku L. leleupi longior (obie formy barwne) prowadzimy od kilku lat. Ponieważ ogólna charakterystyka gatunku L. leleupi była już przedstawiona Czytelnikom "Akwarium", przekażemy tylko spostrzeżenia własne, dotyczące rozrodu.
Pielęgnowane ryby odbywają tarło w kryjówkach zbudowanych z ułożonych piętrowo kawałków czerwonego piaskowca oraz w odwróconych do góry dnem doniczkach, w których dnie znajduje się otwór o średnicy około 3 cm. Fotografowanie tarlaków nie jest możliwe, gdyż ikra składana jest w miejscach ukrytych. W przypadku doniczki ikra składana jest w dolnej, przylegającej do podłoża części kryjówki. Opiekę nad ikrą prowadzi samiczka. Rytmicznymi ruchami płetw piersiowych powoduje ona szybki przepływ wody wewnątrz doniczki. Dla usprawnienia tej cyrkulacji - ryby (głównie samiec) podkopują dolny brzeg kryjówki. W ten sposób powstaje drugi otwór ułatwiający krążenie wody. Samiec pilnuje rewiru godowego odganiając inne ryby (jeżeli tarło odbywa się w akwarium ogólnym) oraz wykonuje ciałem kołyszące ruchy w okolicach dolnego otworu doniczki, pomagając samicy w odświeżaniu wody we wnętrzu kryjówki. Samiczka często wysuwa głowę górnym otworem a niekiedy (5 do 10 razy dziennie) opuszcza na krótki okres wnętrze doniczki.
W zależności od temperatury (optymalna 27°C) larwy wylęgają się po 24-48 godzinach. Te larwy, które opuściły otoczki jajowe przenoszone są przez rodziców (głównie samicę) w okolice górnego otworu doniczki. Po całkowitym zresorbowaniu zawartości woreczków żółtkowych i ustaniu funkcji gruczołów gruczołów cementowych, przy pomocy których larwy są przytwierdzone do sklepienia kryjówki co trwa 7-9 dni, narybek rozpoczyna samodzielne żerowanie. Ma on wtedy około 2-3 mm długości.
Samica L. leleupi składa od 80 do 150 ziaren ikry. W przypadku czystej, wolnej od zawiesin wody bardzo mało jaj ulega zakażeniu grzybami.
W czasie opieki nad larwami dorosłe ryby przyjmują tylko niewielkie ilości pokarmu.
Ladiges (1959) opisuje tarło i pielęgnację narybku u Lamprologus leleupi leleupi w odwróconych doniczkach, z otworem na sklepieniu. Autor ten podaje, że złożona we wnętrzu doniczki ikra pozostawała pod opieką rodziców, a rozpływający się narybek nigdy nie opuszczał powierzchni doniczki, chroniąc się w razie niebezpieczeństwa do jej wnętrza.
Najlepszym pokarmem dla narybku pielęgnic z gatunku L. leleupi są larwy solowca (Artemia salina). W przypadku braku tego rodzaju pożywienia można podawać rybkom, przyniesiony ze stawu, plankton wrotkowy lub skorupiakowy (postacie larwalne).
Na ogół przy częstej, częściowej wymianie wody oraz dobrym przewietrzaniu narybek rośnie bardzo szybko, osiągając po sześciu tygodniach 25 mm.
W jednym ze zbiorników, w których prowadziliśmy obserwacje, para L. leleupi longior, forma fioletowa - odbyła tarło. Akwarium o pojemności ok. 400 l obsadzone było dość gęsto roślinami: Hygrophila difformis (Synnema), Nomaphila sp. "Thailand", Shinnersia rivularis, Anubias nana, Cryptocoryna willisi i C. balansae. Współmieszkańcami L. leleupi longior były następujące gatunki ryb: Cyphotilapia frontosa (6 sztuk, największa ok. 15 cm), Tropheus moori (forma żółto-czerwona, dorosła para ok. 10 cm), Aulonocara maylandi (5 dorosłych ryb ok. 8 cm długości), Haplochromis steveni, forma wschodnia (2 dorosłe, ok. 10 cm wielkości, pary). Po okresie resorbcji woreczków żółtkowych odłowiono świeżo wylęgły narybek pozostawiając w doniczce 10 sztuk. Po sześciu tygodniach wszystkie rybki o długości ok. 20 mm pływały w gąszczu roślin.
W popularnonaukowej literaturze niemieckojęzycznej L. leleupi nazywane są "złotymi pielęgnicami".
W przygotowanym ostatnio przez nas opracowaniu "Endemiczne pielęgnice wielkich jezior Afryki" zaproponowaliśmy w oparciu o nazwy łacińskie, kompleksowe nazewnictwo polskie hodowanych u nas gatunków ryb tej grupy. Dla taksonu, będącego przedmiotem niniejszego artykułu podaliśmy projekt nazwy szczelinowiec Leleupa (szczelinowce - te gatunki Lamprologus, które zasiedlają litoral żwirowaty i skalny).
Dla podgatunku Lamprologus leleupi longior propozycja nazwy brzmi - szczelinowiec długi Leleupa.
Oczywiście podstawą oznaczania ryb powinna pozostać nomenklatura łacińska, a nazewnictwo polskie stosować należy uzupełniająco i pomocniczo.
W pracy Colombe'a i Allgayera, dotyczącej rewizji rodzaju Lamprologus, która ukazała się w Revue Français Cichlidologie w maju 1985 roku, podgatunki L. leleupi leleupi i L. leleupi longior zaszeregowane zostały do nowo utworzonego rodzaju Neolamprologus.
Hodowcom tych pięknych i ciekawych, chociaż wciąż jeszcze rzadkich ryb, życzymy wielu sukcesów.
