Uwagi na temat niektórych ryb z rodziny zbrojnikowatych - Loricariidae


(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr 1/81)

Leon Nejmark

I. Charakterystyka ogólna rodziny zbrojnikowatych

    W skład rodziny Loricariidae wchodzi około 1700 gatunków. Rodzaje: Ancistrus, Farlowella, Sturisoma, Loricaria, Otocinclus, Plecostomus i Hemiancistrus budzą szczególne zainteresowanie akwarystów, gdyż należące do nich gatunki ryb są od kilku lat hodowane i coraz częściej rozmnażane w akwariach. Ich biologia jest dość dobrze poznana. 
    Zbrojnikowate występują w Ameryce Południowej. Zasiedlają zarówno górskie potoki jak i duże rzeki, aż do ich ujścia do oceanu.
    Ciało ryb jest w różnym stopniu spłaszczone grzbietowo - brzusznie, krępe lub o wydłużonym trzonie ogona, często o większej szerokości niż wysokość. Pokrycie ciała z reguły stanowią płytki kostne. Jedynie kilka gatunków posiada ciało o zredukowanym pokryciu kostnym lub nagie. Na płytkach kostnych mogą występować zgrubienia lub kolce. Wszystkie płetwy oprócz ogonowej, mają twardy pierwszy promień. W płetwach piersiowych może być on przekształcony w kolec oraz zaopatrzony w specjalny mechanizm zamykający, który pozwala na zgięcie promienia tylko przy ruchu kolistym. Kolec ten stanowi niebezpieczną broń, którą można spowodować znaczne zranienie. Pysk omawianych ryb jest dolny. Otwór gębowy po stronie brzusznej, otoczony zgrubiałymi wargami, tworzy okrągłą przyssawkę. Dookoła otworu gębowego oraz na głowie mogą występować wyrostki skórne (czułki), niekiedy w dużej ilości, u samców zazwyczaj wydatniejsze. Zęby na szczęce górnej i dolnej, tworzą rodzaj tarki, która służy do zeskrobywania glonów. Otwór gębowy spełnia tym samym podwójną funkcję - służy do zdobywania pokarmu oraz jest pomocny przy poruszaniu się. Ryba po przyssaniu się do podłoża, zgarnia glony w obrębie przyssawki po czym przesuwa się w inne miejsce. Obecność przyssawki pozwala na pokonywanie nawet silnego prądu wody. Także drobne, ostre wyrostki, występujące na pierwszych promieniach płetw piersiowych i brzusznych, są pomocne przy poruszaniu się w szybko płynącej wodzie, gdyż zaczepiają o każdą nierówność podłoża.
    Małe szczeliny skrzelowe znajdują się po bokach głowy. Przy oddychaniu, w związku z opisanym przystosowaniem otworu gębowego, woda dostaje się do przestrzeni około skrzelowej przez szczeliny skrzelowe i tędy wypływa. U ryb tych istnieje także oddychanie jelitowe. Przy spadku ilości tlenu w wodzie podpływają one do powierzchni i połykają powietrze. Takie zachowanie się może również wskazywać na złą kondycję ryb.
    Oczy posiadają błoniaste fałdy wspomagające swym działaniem tęczówkę. Fałdy te rozszerzają się przy wzroście natężenia światła, zasłaniając w większym stopniu źrenicę i chroniąc ją przed nadmiernym oświetleniem. Dzięki temu ryby widzą dobrze zarówno w dzień jak i w nocy.
    Zbrojnikowate mają łagodne usposobienie i mogą być trzymane w akwariach nawet z bardzo małymi rybami. Po krótkim okresie adaptacji, w którym wzbudzają swoim odmiennym zachowaniem zainteresowanie innych ryb, zostają pozostawione w spokoju, a same również nie wykazują zainteresowania innymi gatunkami. Żerują w nocy, rzadziej w dzień, przesuwając się powoli po szybach akwarium i roślinach, zeskrobując i zjadając glony. Najedzone odpoczywają zazwyczaj w wybranym, ulubionym miejscu. Spłoszone uciekają skokami.
    Powinny być trzymane w dużych zbiornikach, gdzie i tak po bardzo krótkim czasie likwidują większość glonów i zdane są na dokarmianie. Najczęściej stosowany pokarm - to liście sałaty i szpinaku, sparzone przed podaniem. Zamiast parzenia liści można stosować ich zamrażanie i podawać po odmrożeniu. Oprócz wymienionych roślin ryby te zjadają też płatki żywieniowe (np.; owsiane), a także pokarmy zwierzęce: rureczniki, doniczkowce, małe dżdżownice, opadły na dno suchy pokarm, itp. Należy przy tym pamiętać, że są one głównie roślinożerne i dlatego wskazane jest zasuszyć odpowiednią ilość sałaty i szpinaku, uzyskując cenny dodatek pokarmowy na okres zimy. W tym okresie można podawać też sparzone liście kapusty zwykłej i włoskiej. Wielu hodowców podkreśla, że dla prawidłowego odżywiania tych ryb w akwarium powinny znajdować się korzenie, które są przez nie chętnie "obgryzane", gdyż pozwalają na uzupełnienie w ich pożywieniu celulozy.
    Zapewnienie odpowiednich warunków dla hodowli ryb z rodziny zbrojnikowatych nie powinno przedstawiać trudności. Dla gatunków nie osiągających dużych wymiarów zbiornik średniej wielkości, a dla gatunków większych (rodzaj Plecostomus) duży zbiornik, w każdym przypadku obficie zarośnięty roślinami. Korzystniejsze są rośliny o dużych liściach. Oświetlenie zbiornika powinno zapewniać wzrost glonów, lecz jednocześnie należy pamiętać o stworzeniu zaciemnionych miejsc z korzeni lub kamieni dla umożliwienia rybom ukrycia się.
    Akwarium powinno mieć sprawny filtr, uwalniający wodę od produktów przemiany materii i powodujący dobre jej natlenianie. Zalecana twardość wody 10-15 stopni "n", optymalna temperatura 22-23 stopni C (ale znoszona jest temperatura od 20 do 25 stopni C), pH około obojętnego.
    Rozmnażanie się zbrojnikowatych jest bardzo ciekawe. Nie zawsze jednak udaje się hodowcom utrzymać potomstwo przy życiu. U niektórych gatunków w tarle bierze udział samiec i dwie samice. Ikra zostaje złożona w miejscu uprzednio oczyszczonym przez samca lub przez osobniki obu płci, biorąc udział w tarle. W naturze jest to najczęściej dołek między kamieniami lub zagłębienie pod korzeniami drzew. Do akwarium w okresie tarła najlepiej jest włożyć kawałek rurki drewnacyjnej lub rury bambusowej czy z PCV. Samiec opiekuje się złożoną ikrą leżąc na niej i poruszając płetwami, celem doprowadzenia świeżej wody. U niektórych gatunków zbrojnikowatych samiec pomaga też przy uwalnianiu wylęgu z oczek jajowych, a także opiekuje się przez pewien czas narybkiem. Pierwszym pożywieniem narybku powinna być dostateczna ilość pokarmu roślinnego. Pokarm zwierzęcy, nawet u dorosłych ryb może stanowić tylko uzupełniający dodatek.
    Tarło powtarzane jest co parę tygodni. Po kilku okresach tarła może nastąpić przerwa. W związku z obserwowaną u ryb z tej rodziny opieką nad ikrą, a często i nad potomstwem, płodność tarlaków jest niewielka. Waha się od kilkudziesięciu do kilkuset ziaren ikry w czasie jednego tarła.
    Zdolność do likwidacji glonów w akwarium jest różna u różnych gatunków. Najskuteczniej niszczy glony, wywołując tym zachwyt u wszystkich autorów, Ancistrus sp. ryby nie uszkadzają przy tym liści roślin z których zjadają glony.
    H. J. Franke (1) zwraca uwagę, że dotychczas nie opracowano dobrej systematyki Loricariidae 1), co wiąże się z brakiem, w skali międzynarodowej, specjalistów z zakresu znajomości tej rodziny ryb. Przytoczone przeze mnie określenia dotyczące systematyki pochodzą przede wszystkim z monografii H. Frey'a (2) i nie uwzględniają późniejszej wizji dokonanej przez I. J. Isbrucker'a.

II. Krótka charakterystyka rodzajów
1. Rodzaj Ancistrus

    Przednia część ciała spłaszczona grzbietowo-brzusznie i rozszerzona. Płetwy dobrze wykształcone. Występuje płetwa tłuszczowa. Pierwsze promienie płetw, oprócz ogonowej, tworzą mocne kolce. Górny i dolny promień płetwy ogonowej może być twardy. Wieczko skrzelowe ruchome. Występują na nim haczykowate kolce (interopercular spines). U ryb dorosłych rozróżnienie płci nie jest trudne. Liczne wyrostki skórne (czułki), występujące na głowie między jamkami nosowymi, a otworem gębowym, są u samców mocniejsze i posiadają dwa zakończenia lub więcej. U samic czułki albo w ogóle nie występują, albo są drobniejsze i nie rozdwojone na końcach.


Ancistrus dolichopterus
??
Fot. Przemysław Malkowski

Gatunki:

2. Rodzaj Farlowella

Występuje w strumieniach górskich. Ciało bardzo silnie wydłużone, w przekroju zbliżone do koła. Przednia część głowy jest wydłużona w rostrum. Znaczną długość ma również trzon ogona. Płytki kostne występują także na brzuchu. Płetwy grzbietowa i odbytowa przesunięte nieco do przodu, a ich początki znajdują się naprzeciw siebie. U samca dookoła otworu gębowego występują drobne wyrostki.

Gatunek: Farlowella acus (Kner, 1854).

3. Rodzaj Sturisoma

Ryby tu zaliczone swym wyglądem i zachowaniem stoją na pograniczu pomiędzy rodzajami Loricaria i Farlowella, co potwierdza zresztą rewizja podrodziny Loricariinae (3).

Gatunek: Sturisoma rostratum. Spix et Agassiz, 1829.

4. Rodzaj Loricaria

Są to ryby z wód górskich, występujące na znacznej wysokości. Przednia część ciała silnie spłaszczona grzbietowo - brzusznie, trzon ogona cienki i bardzo wydłużony. Wolny brzeg płetwy ogonowej wklęsły. Górny i dolny promień płetwy ogonowej mogą być znacznie wydłużone. Płetwy tłuszczowej brak. Samiec jest smuklejszy od samicy. U samca występują ponadto szczeciniaste wyrostki na wargach i górnej powierzchni płetw piersiowych. Odróżnienie poszczególnych gatunków jest trudne.

Gatunki:

5. Rodzaj Otocinclus

Występuje w czystych rzeczkach, o bystrym nurcie. Ciało krępe, trzon ogona nieco skrócony. Dolna część ciała spłaszczona. Płetwy małe, brak płetwy tłuszczowej. Ryby tu zaliczone zachowaniem przypominają gatunki z rodzaju Corydoras. Są najmniejszymi rybami z całej rodziny zbrojnikowatych.

Gatunki:
6. Rodzaj Plecostomus

Zamieszkuje potoki górskie, a niektóre gatunki rzeki nizinne, aż do ich ujścia. Dolna część ciała spłaszczona, a grzbietowa łukowato wysklepiona. Występuje płetwa tłuszczowa. Płetwa grzbietowa powiększona i przesunięta ku przodowi ciała. Wszystkie płetwy, oprócz ogonowej, mają pierwszy promień twardy, tworzący kolec. Na okrywających ciało płytkach kostnych mogą występować listwy i guzy kostne. Ryby tu zaliczone są stosunkowo duże i w związku z tym w akwariach mogą być trzymane tylko osobniki młode. W literaturze nie znalazłem doniesienia o ich rozmnożeniu w warunkach akwariowych.

Gatunki:

7. Rodzaj Hemiancistrus

Ryby o interesujących barwach, mało rozpowszechnione w hodowli akwaryjnej.

Gatunek: Hemiancistrus sp.

LITERATURA

  1. Franke H.J., Ein algenfressender Antennenwels. Acistrus spec., "Aquarien Terrarien", z. 7:1978, s. 240-245.
  2. Frey H., Welse und andere Sonderlinge, Zierfisch - Monographien, t. 3, Neuman Verlag, Leipzig 1974.
  3. Dokoupil N., Chloupecky V., Novinky v podceledi Loricariinae, "Akvarium a terrarium", R. 23:1980, z. 2, s. 31.

(1). Zgadzamy się tutaj z Autorem, iż systematyka ryb zaliczonych do rodziny zbrojnikowatych - Loricariidae, nie jest dopracowana, co niejednokrotnie prowadzi do zamętu i nieporozumień.

W ostatnich latach I. J. Isbrucker dokonał rewizji rodziny Loricariidae, a ściślej podrodziny Loricariinae. Podrodzinę tę podzielił on na cztery plemiona (tribus): Loricariini, Harttiini, Farlowellini i Acestridiini. W obrębie plemion Loricariini oraz Harttiini wydzielił jeszcze podplemiona (subtribus).

Zaproponowana przez Isbrucker'a systematyka Loricariinae przedstawia się więc następująco:

Oprócz podrodziny Loricariinae do Loricariidae należy jeszcze podrodzina Ancistrinae. Nie wiemy natomiast jak przedstawia się pozycja systematyczna wyróżnianej dotąd podrodziny Plecostominae. Patrz: Isbrucker I. J., Descriptions preliminaires de nouveaux taxa de la famille des Loricariidae, "Revue Francaise d'Aquariologie", R. 5:1978, nr 4.
(2). Wykaz gatunków wymienionych przez Autora w tej części pracy bynajmniej nie jest pełny. Przypuszczamy, że intencją Autora było zaprezentowanie najbardziej znanych akwarystom przedstawicieli poszczególnych rodzajów.
(3). Dla miłośników wymienionych trzech gatunków ryb z rodzaju Loricaria podajemy, że według rewizji dokonanej przez I. J. Isbrucker'a (patrz przypis 1) Loricaria catamarcensis to Rineloricaria catamarcensis (Berg, 1895), Loricaria filamentosa to Dasyloricaria filamentosa (Stendachner, 1878), a Loricaria parva to Rineloricaria parva (Boulenger, 1895).

"Akwarium" 1/81

strona główna