Moczarki i inne podobne do nich rośliny akwariowe

(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopism "Akwarium" nr 4/92)

   Rodzina Hydrocharitaceae - żabiściekowate, znana jest z licznych roślin akwariowych. Zawiera 15 rodzajów i około 100 gatunków, spośród których aż 10 rodzajów występuje w naszych akwariach. Są to: Ottelia, Vallisneria, Egeria, Elodea, Lagarosiphon, Hydrilla, Limnobium, Blyxa, Hydrocharis i Stratiotes. Do tej grupy mogą dołączyć jeszcze Maidenia z Australii oraz Nechamandra ze wschodniej Azji. 3 rodzaje zasiedlają okolice nadmorskie i preferują wody słonawe. Wszystkie są roślinami typowo wodnymi (nie wytwarzają form lądowych), a wiele z nich charakteryzuje się ciekawą biologią rozmnażania generatywnego, chociaż w akwariach odbywa się w dużej mierze rozmnażanie wegetatywne (z wyjątkiem np. rodzaju Ottelia).
   Spośród wymienionych rodzajów, niektóre są do siebie zbliżone pokrojem i często trudno je od siebie odróżnić. Dotyczy to głównie moczarek i podobnych im roślin z rodzajów Lagarosiphon i Hydrilla. Ale i wśród moczarek zaistniał od niedawna podział na dwa rodzaje - Egeria i Elodea, a główną przyczyną stał się sposób rozmnażania generatywnego.
   U roślin z rodzaju Egeria PLANCHON 1849, kwiaty wystawiane są nad powierzchnię wody (małe, białe, trójpłatkowe, rozdzielnopłciowe i dwupienne, o ułożeniu promienistym), a zapylanie następuje za pośrednictwem owadów. Nad wodę wystawiane są zarówno kwiaty żeńskie, jak i męskie. Natomiast u roślin z rodzaju Elodea RICHARD 1803, zapylanie odbywa się w wodzie. W kątach liściowych wytwarzane są małe podsadki (spathy), z których wyrastają ku powierzchni pędy z kwiatami żeńskimi (lub obojniakie, bo i takie tu występują), gdzie się otwierają. Natomiast kwiaty męskie uwalniają się z podsadki, unoszą się następnie ku powierzchni wody i otwierają się. Pływając docierają do kwiatów żeńskich, tak samo zresztą, jak i uprzednio uwolniony i rozproszony pyłek. Podobnie dzieje się też u innych roślin, np. u Vallisneria.
   Rozmnażanie generatywne w akwariach nie występuje, a nawet w naturze zdarza się to rzadko, gdyż tylko sporadycznie dochodzi do wspólnego występowania na jednym stanowisku zarówno kwiatów męskich, jak i żeńskich. Moczarki wytwarzają długie i rozgałęziające się pędy, które są dosyć łamliwe (co ułatwia ich przenoszenie np. przez zwierzęta do innych zbiorników). Ułożenie liści jest okółkowate, zwłaszcza w okolicy szczytu pędów, natomiast u ich podstawy, zdarza się ułożenie naprzemian- lub naprzeciwległe. Zawsze widoczny jest jednak goły odcinek międzywęźla (czego nie spotyka się u Lagarosiphon). Liście są siedzące, linearne, odgięte ku tyłowi, o ząbkowanym brzegu.
Do najbardziej znanych gatunków należą:

Moczarka argentyńska Egeria densa  Fot. Przemysław Malkowski

   Egeria densa PLANCHON, 1849 - moczarka argentyńska. Jej liście są często lekko skręcone, 1,5-2 (rzadziej do 3, a nawet 4) cm długie i do 4 mm szerokie, o szczytach zaokrąglonych lub ostrych, zebrane po 3-5 w okółkach. Brzeg liścia wykazuje 20-30 drobnych ząbków. Środkiem ciemnozielonej blaszki liściowej biegnie słabo widoczny nerw środkowy. Znane są odmiany: Egeria densa var. gigantea i Egeria densa var longifolia. Warunki uprawowe: twardość węglanowa wody 8-15°n, pH 6,5-7,5(8), temperatura 20-24°C. Rozmnażanie przez fragmentację pędu.

   Elodea canadensis RICHARD, 1803 - moczarka kanadyjska. Jej liście są do 1 cm długie i do 3 mm szerokie, tępe, lekko wygięte ku dołowi, zebrane po 3-5 w okółkach. Ich brzeg jest delikatnie ząbkowany lub piłkowany. Zadomowiona w Europie (z Ameryki Północnej) od 1859 roku (od 1835 roku znana w Irlandii), wytwarza u nas tylko kwiaty żeńskie. Preferuje wodę chłodną, natomiast przy zastosowaniu wyższej temperatury wymagane jest silne oświetlenie. Warunki uprawowe: twardość węglanowa 5-15° n, pH 6-8, temperatura 10-20° C.

   Elodea nuttallii (PLANCHON) ST. JOHN, 1920 - moczarka delikatna. Również i ta roślina została zawleczona z Ameryki Północnej do Europy (od 1941 roku w Holandii) i wypiera powoli moczarkę kanadyjską z jej stanowisk naturalnych. Jest od niej mniejsza - jej liście osiągają wymiary 0,6-0,8 x 0,1 cm. Są. one ostro zakończone, lekko wokół siebie skręcone, o brzegach drobno ząbkowanych. Łodyga jest mniej łamliwa i mocno się rozgałęzia. Wymagania: twardość węglanowa 5-15°n, pH 6-8, temperatura 10-20°C.

   Mniej znane są: Egeria najas (PLANCHON) CASPARY, 1857 (bardzo podobna do Egeria densa), Elodea occidentalis (PURSH) ST. JOHN, 1920 i Elodea longivaginata ST. JOHN, 1962.

   Moczarki można łatwo pomylić z Hydrilla verticillata (LINNEUS fil.) ROYLE, 1839 - przesiąkra okółkowa. Rodzaj Hydrilla RICHARD 1814, reprezentowany jest jedynie przez ten jeden gatunek. W1781 roku roślina ta została opisana przez Linneusza - syna jako Serpicula verticillata, w 1814 roku Royle określił ją jako Hydrilla ovalifolia, zaś ostateczną nazwę otrzymała (również od Royla) w 1839 roku. Występuje na wszystkich kontynentach oprócz Ameryki. Jest łudząco podobna do moczarki, ale jej liście posiadają wyczuwalnie szorstki brzeg, zaś nerw środkowy jest często czerwonawo zabarwiony. Liście są zebrane po 6-7 (4-9) w okółkach i wykazują długość 0,5-2 (3) cm, przy szerokości 0,5-4 mm, są proste lub lekko wygięte ku tyłowi, o szczycie ostrym lub zaokrąglonym. W kątach liściowych wyrastają przeświecające podsadki, zawierające każda po jednym kwiatku męskim (z trzema krótkimi pręcikami). Po uwolnieniu się z podsadki kwiaty męskie unoszą się ku powierzchni, gdzie spotykają się z kielichowatymi kwiatami żeńskimi, które wyrastają z podsadki na długiej szypułce. Okwiat złożony jest z 3 bardzo wąskich płatków korony i 3 dużo większych, białawych działek kielicha. Kwiaty męskie, po osiągnięciu powierzchni wody, pękają (zjawisko jest podobne do eksplozji), a pyłek rozsiewa się na odległość około 20 cm. Z biologicznego punktu widzenia, sposób zapylania u Hydrilla stanowi podobieństwo pomiędzy zapylaniem u Ottelia, Vallisneria i Elodea. Warunki uprawowe - jak u moczarek. W akwariach rośnie zadowalająco nawet zimą, podczas gdy w naturze (w Polsce - Pomorze i Mazury) wytwarza jesienią przetrwalniki zimowe. Wymaga wody twardej, dużo światła oraz optymalnej temperatury 15-18°C. Znana jest odmiana tej rośliny o liściach mocno odchylonych i pofałdowanych o nazwie Hydrilla verticillata var. crispa CASPARY. Niektórzy botanicy uznawają ją jako samodzielny gatunek, znany pod nazwą Udora lithuanica BESSER.
    Istnieje jeszcze jedno podobieństwo moczarek do roślin z rodzaju Lagarosiphon HARVEY, 1841, które jednakże nie wytwarzają okółków, lecz gęsto stojące liście umieszczone są w sposób rozproszony, spiralnie wokół łodygi. Rodzaj ten zawiera około 10-15 gatunków wywodzących się z Madagaskaru, jak i z terenów tropikalnych Ameryki Południowej i Afryki. Poszczególne gatunki są bardzo do siebie podobne, a różnią się głównie układem ząbków na brzegach blaszki liściowej - ich częstotliwością występowania i wielkością. Kwiaty o symetrii promienistej zawarte są wewnątrz przeświecającej podsadki, są rozdzielnopłciowe i dwupienne, ale znane są też rośliny o kwiatach obupłciowych np. wśród L. madagascariensis. Wewnątrz spathy może znajdować się do 50 kwiatów męskich lub 1-3 żeńskich. Zapylanie odbywa się na sposób znany u Vallisneria. Do najbardziej znanych gatunków należą:
   Lagarosiphon cordofanus CASPARY, 1858 - lagarosyfon delikatny (z tropikalnej Afryki i Madagaskaru). W akwarium pędy tej dekoracyjnej rośliny dorastają do wysokości 20-40 cm, a średnica obwodu pędu osiąga 4-6 cm. Liście osiągają długość do 3 cm i szerokość do 1,6 mm, mają obrys linearny, a po każdej stronie wykazują na brzegu po 12-66 ząbków osadzonych na trójkątnych występach. Liście są na łodydze bardzo gęsto osadzone, co stanowi o dużej dekoracyjności tej rośliny. W akwariach wymagane jest intensywne oświetlenie. Twardość węglanowa 2-8°n, pH 5,9-7,2, temperatura 22-30°C.

   Lagarosiphon madagascariensis CASPARY, 1892 - lagarosyfon madagaskarski. Liście są często lekko wygięte ku dołowi, osiągają wymiary 1,5-2 cm x 1 -1,2 mm i mają zaostrzony wierzchołek. Poza silnym oświetleniem nie mają żadnych innych specjalnych wymagań. Twardość węglanowa 2-10°n, pH 6-7,2, temperatura 20-26°C.

   Lagarosiphon major (RIDLEY) MOSS, 1928 - lagarosyfon wielki (synonim L. muscoides var. major). Występuje w Afryce Północnej, zawleczony do Europy i Nowej Zelandii. Liście są jasnozielone, siedzące, linearne, o zaostrzonym szczycie i wymiarach 1-2 (3) cm x 0,2-0,3 cm. Ich brzeg jest drobno ząbkowany, a cała blaszka jest mocno wygięta ku dołowi, zwłaszcza w partiach szczytowych pędu. Wymaga dobrego oświetlenia, szczególnie zimą i z tego względu łatwiej ją uprawiać w niskich zbiornikach. Korzystnie na wzrost wpływa temperatura poniżej 20°C oraz okresowe nasłonecznienie. Roślina zużywa duże ilości wapnia, przez co zmiękcza wodę w akwarium. Twardość węglanowa - 5-12°n, pH 6,8-8, temperatura 18-22°C.

"Akwarium" 4/92

strona główna