O pielęgnicach z jezior Malawi i Tanganika
Część III - Struktura "społeczna"

(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr 3/83)

Piotr DYMEK

    Pielęgnice z Malawi i Tanganiki tworzą swoiste “społeczeństwo" oparte na zasadzie dominacji nad określonym terytorium. W naturalnych warunkach żyją najczęściej w dużych grupach złożonych z kilku gatunków. Taki też układ winniśmy stworzyć, w naszym akwarium. U ryb terytorializm jest` tym silniejszy im bardziej naturalne, wyraźne granice wyznaczają dany rewir. Dlatego silniejszy terytorializm cechuje ryby zamieszkujące środowisko skalne.
    Opisywane są w literaturze zachowania ryb zamieszkujących strefę piaszczystą j. Malawi na podstawie obserwacji przeprowadzonej w naturalnym środowisku. Samce wykopują w podłożu piaskowe gniazda o średnicy kilkudziesięciu centymetrów stanowiące centrum rewiru w kształcie koła o promieniu kilku metrów. Zbliżające się do rewiru samce tego .samego gatunku lub ryby innych gatunków przepędza “właściciel rewiru". Natomiast gdy podpływa samica, samiec przyjmuje postawę imponującą starając się zwabić ją do gniazda.
    Gdy samica jest gotowa do odbycia tarła i partnerzy przypadną sobie do gustu dochodzi do tarła. Po tarle samica odpływa, a samiec pozostaje w rewirze będąc gotowym do odbycia następnego. Zaobserwowano fakty odbycia kilkakrotnego tarła z coraz to nowymi partnerkami w przeciągu kilkudziesięciu minut przez tego samego samca.
    W akwarium ogólnym, w którym hodujemy stado pyszczaków tarło ma najczęściej następujący przebieg. Samiec zwabia samicę w wybrane miejsce (dołek w piasku, jedna ze ścian skał tworzących wystrój akwarium, a nawet szyba boczna akwarium). Para ryb krąży nad wybranym miejscem zataczając kręgi. Zatrzymując się w połowie zataczanego kręgu, samica składa kilka ziaren ikry i natychmiast zbiera ikrę do pyska. W międzyczasie ikra zaczyna być zapładniana przez samca przy czym pysk zbierającej ikrę samicy znajduje się w okolicy ujścia narządów płciowych samca. Taniec taki trwa bardzo krótko, tak że inne ryby znajdujące się w akwarium nie zdążą pożreć składanej ikry. Sytuacja taka powtarza się aż do momentu wyczerpania zapasu dojrzałej ikry. Tarło trwa najczęściej kilkanaście minut. Różna jest też ilość składanej ikry, od kilkunastu do około 150 ziaren. Gdy samiec ma w akwarium potencjalne inne partnerki zwykle nosząca ikrę samica nie jest atakowana. Dzieje się tak zwłaszcza w wielogatunkowych stadach. Samicę pozostawiamy w akwarium ogólnym, przenosząc ją do osobnego akwarium przed samym wypuszczeniem narybku. Im mniejszy okres samica pozostaje poza stadem tym lepsza gwarancja, że po powrocie do akwarium ogólnego zajmie “swoje" miejsce w istniejącej hierarchii.
    Wracając do ogólnych rozważań na temat terytorializmu pielęgnic jezior Malawi i Tanganika należy stwierdzić, że warunki zezwalające na wytworzenie się terytorializmu w warunkach hodowli akwaryjnej są złożone. Określają je takie czynniki jak: wielkość zbiornika, liczba ryb, liczba naturalnych granic terytorialnych, liczba ryb zdolnych do zajęcia danego terytorium. W związku z naturalną dążnością do terytorializmu po uwzględnieniu wielkości i siły ryby, jej waleczności, funkcji życiowych, wytwarza się w akwaryjnym stadzie hierarchia, która jest dość stała, czasem tylko może ulegać zmianom. Optycznym jej przejawem jest to, że ryby będące wyżej w hierarchii tego stada przepędzają ryby im podporządkowane. Hierarchia związana jest z danym terytorium, a jeszcze ściślej z danym akwarium. Hierarchia nie jest przechodnia tzn. jeżeli osobnik A przepędza B i osobnik B przepędza C to wcale nie znaczy, że osobnik A przepędza C. Ponadto nie wszystkie ryby pozostają do siebie w stosunku “stałego przepędzania". Czasem osobnik A może przepędzić osobnika B ale i być przez niego przepędzonym. Oznacza to, że ryby zajmują równorzędną pozycję w stadzie. Skutki istnienia hierarchi w stadzie nie są groźne dla życia ryb do momentu kiedy ryba podporządkowana nie sprzeciwi się istniejącemu porządkowi. Z chwilą gdy to nastąpi zaczynają się dla hodowcy kłopoty, dochodzi do ostrych walk, co niekiedy kończy się śmiercią obydwu partnerów.

Jak nie dopuścić do takich przykrych następstw. Metod przeciwdziałania jest wiele w zależności od konkretnej sytuacji w akwarium.
I. Niedopuszczenie do wytworzenia się silnych zależności hierarchicznych w akwarium.
II. W razie ustalenia się związków hierarchicznych dbać aby były one możliwie jak najbardziej stabilne.

Czynniki pozwalające na realizację I dyrektywy:

1. Osłabienie terytorializmu przez umieszczenie w jednym akwarium wielu ryb z dużą ilością jednakowej wielkości samców. Nie należy budować za wiele kryjówek ze skał, akwarium urządzić w ten sposób, aby nie wyodrębnić w . nim naturalnych “rewirów" mogących stać się przedmiotem zaciekłych walk. Nie znaczy to, że w akwarium ma być brak jakichkolwiek kamieni., Należy tak manipulować układem i ilością kamieni by doprowadzić, do pływania ryb w wolnej przestrzeni. W źle urządzonym akwarium, z nadmiarem różnego rodzaju kryjówek, ryby są bardzo płochliwe, przebywają wyłącznie w grotach, hodowca widzi je tylko w czasie podawania pokarmu. Zwłaszcza w rejonach kraju, w których w sieci wodociągowej jest nazbyt miękka woda, przydatnymi do urządzenia akwarium są płytki kamienia wapiennego. Podnosi to twardość wody, a ryby na jasnym tle przyjmują ciepłe pastelowe barwy. Znacznie łatwiej zrealizować tę dyrektywę jeśli od razu zdecydujemy się .na zakup całej zaplanowanej gatunkowej obsady zakładanego akwarium, a zwłaszcza gdy będą to ryby młode. Należy przyjąć, że całkowicie wystarczy do hodowli interesujących nas pielęgnic akwarium o pojemności około 200 litrów. Zwłaszcza odpowiednim wydaje się akwarium o wymiarach 150 cm X 40 cm x 40 cm.
2. Osłabić związki hierarchiczne można przez przeznaczenie na hodowlę pielęgnic stosunkowo wielkich akwariów i urządzenie ich w sposób przypominający środowisko naturalne. Wytworzy się wówczas silny terytorializm, ale ze względu na duże odległości między poszczególnymi rewirami związki hierarchiczne nie będą tak silne by zagrażać życiu ryb.
3. Prawdopodobnie czynnikiem nie bez znaczenia jest “sposób wychowywania" narybku pielęgnic. Młode ryby hodowane w zbiornikach towarzyskich z rybami innych rodzin (mieczyki, molinezje) w późniejszym dorosłym życiu stają się mniej terytorialne, ich dążność dominacji i wchodzenia w związki hierarchiczne jest prawdopodobnie mniejsza. Zdecydowanie należy jednak odradzić trzymania dorosłych pyszczaków z rybami innych środowisk, gdyż i tak doprowadzi to do strat, a akwarium takie jest po prostu urządzone bez gustu i smaku.

Realizacja II dyrektywy jest możliwa przy przestrzeganiu następujących zasad:

1. Stado w akwarium powinno być możliwie stałe, należy unikać dodawania i odłowu ryb.

2. Jeśli chcemy do akwarium dołożyć nowe ryby (lepiej jeśli będą to ryby z nowego gatunku niż nowe egzemplarze z gatunku, który jest reprezentowany), to bezwzględnie nie należy wpuszczać osobników silnych i dużych. Takie ryby są przyzwyczajone do dominacji i nie zechcą od razu zaakceptować żadnej hierarcha nad sobą. Inni mieszkańcy akwarium nie wiedząc, że są to osobnicy dominujący też nie zechcą się im podporządkować. Często w takiej sytuacji stado zgodnie atakuje nowego osobnika i w krótkim czasie zostaje on zabity. Najlepiej gdy wpuścimy do zasiedlonego akwarium osobniki młode, które już nie mogą być zjedzone lecz które nigdy w życiu nie dominowały. Właśnie one podporządkują się natychmiast wszystkim mieszkańcom i po pewnym czasie zostaną przyjęte do stada.
3. W razie konieczności wpuszczenia do akwarium nowej ryby należy zburzyć, a przynajmniej osłabić istniejące związki hierarchiczne przez zniszczenie starych i zbudowanie nowych kryjówek wśród kamieni. Dobrze jest przy tym wymienić ok. 50% wody w akwarium, a rybę wpuścić w nocy. Jest to jednak zabieg dość ryzykowny i należy pilnie obserwować co wyniknie z tej “rewolucji".

    Najlepsze wyniki hodowlane u ryb z rodzaju Julidochromis zbliżone do światowych rekordów osiągano przy zastosowaniu metody Ib. W akwarium o długości ponad 1 m umieszczano jedną dorosłą parę. Samczyk, który po sprawowaniu przez pierwsze 2-3 dni bezpośredniej opieki nad ikrą jest następnie z reguły przeganiany przez samicę miał po prostu gdzie odpłynąć. Zapobiegało to “małżeńskiej kłótni". Po pewnym czasie samica zezwalała i na jego ojcowską opiekę. Dobrze jest zapewnić samicy w pierwszych dniach “zajęcie" w postaci odganiania ryb znajdujących się w sąsiednim akwarium, które będą dla niej widoczne. Gdy pojawią się larwy konieczne jest zapewnienie parze maksymalnego spokoju.

"Akwarium" 3/83

strona główna