|
|
Oodinioza
(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr. 5-6/88)
Oodinioza - etiologia, występowanie i patogeneza. Cz. I
Jerzy Antychowicz
Oodinioza jest chorobą inwazyjną, wywoływaną u ryb
słodkowodnych przez niższe organizmy roślinne: Oodinium pillularis (syn. Piscinoodinium
pillularis) lub Oodinium limnetioum, a u ryb morskich przez Oodinium ocellatum (syn.
Amyloodinium ocellatum). Oodinioza ryb słodkowodnych ma nazwę choroby aksamitnej,
natomiast oodinioza ryb morskich nazywana jest chorobą ryb koralowych. Choroby te
występują w warunkach hodowli akwariowej i mogą powodować znaczne śnięcia,
szczególnie ryb młodych.
Etiologia. Bruzdnice rodzaju Oodinium występują w trzech zasadniczych
postaciach: osiadłej czyli pasożytniczej, cysty rozwojowej i dinospory. Niektórzy
badacze oprócz tego wyróżniają cysty przetrwalnikowe.
Oodinium pillularis występuje w skórze i pod naskórkiem powodując jego miejscowe
uwypuklenie. W okresie inwazji obecność pasożyta stwierdzić można w różnych
miejscach tułowia: na płetwach, w okolicach oczu i w dołkach węchowych. O. pillularis
może dostać się również pod nabłonek jamy gębowej, listków oraz łuków
skrzelowych. Niektórzy badacze uważają, że po połknięciu pasożyt ten dostaje sig do
jelita gdzie żyje w śluzówce. O. pillularis bytuje najczęściej na powierzchni skóry,
rzadziej w skrzelach. Obecność O. ocellatum stwierdza się przede wszystkim w skrzelach,
niekiedy również w skórze (pod naskórkiem). Pasożytnicza postać przedstawicieli
rodzaju Oodinium ma kształt gruszkowaty, owalny lub okrągły z przewężeniem na jednym
z końców komórki. Bezpośrednio po inwazji pasożyt ma około 20 ?m średnicy,
natomiast w końcowym etapie przebywania na rybie rozmiary jego dochodzą do 140 ?m (0,14
mm). Dokładne badania mikroskopowe wykazały, że z przewężonego końca pasożyta
rozgałęziają się plazmatyczne wypustki (podobne do korzeni roślin), które wnikają
między komórki żywiciela. Pasożyty rodzaju Oodinium posiadają wyraźna błonę
komórkową zbudowaną ze sztywnej substancji podobnej do chityny. Ich protoplazma ma
strukturę ziarnistą. W centrum komórki występuje jądro. U O. ocellatum jądro jest
zwykle niewidoczne, ponieważ plazma komórkowa jest ciemna i nieprzezroczysta. Po
odpowiednim zabarwieniu okazuje się, że jądro pasożyta otoczone jest przez małe
ziarenka skrobi. Osiadła postać O. pillularis lub .O. ocellatum po zmagazynowaniu
odpowiedniej ilości substancji zapasowych opuszcza żywiciela i opada na rośliny lub na
dno zbiornika. Po krótkim czasie pasożyt otacza się osłonką śluzową tworząc cystę
rozwojową. Wewnątrz cysty rozwojowej następują wielokrotne podziały, w wyniku
których powstają liczne kuliste komórki potomne. Osłonka cysty pęka, a pasożyty
potomne wydostają się do wody. Po 2 minutach przybierają one postać pływek. Pływka
zwana dinosporą jest ruchliwym jednokomórkowcem posiadającym pancerzyk złożony z
płytek błonnika przedzielony pierścieniową bruzdą na dwie równe części. Dinospora
posiada dwie witki. Dłuższa ,wolna" umożliwia poruszanie się pływki w wodzie.
Krótsza przebiega w bruździe otaczając komórki dinospory. Dokładne badania
mikroskopowe wykazały, że u nasady wici występuje pulsująca wakuola otoczona systemem
drobnych kanalików, które stanowią organellum wydalnicze pływki. W odróżnieniu od
Oodinium ocellatum zoospora Oodinium pillularis posiada czerwoną plamkę pigmentową.
Dinospora jest inwazyjną postacią pasożytów rodzaju Oodinium. W zakresie temperatur
23-25°C zachowuje ona żywotność i zdolność do inwazji przez 12-24 godzin. W tym
okresie czasu dinospory pływają szybko w poszukiwaniu żywiciela. Po napotkaniu ryby
"osiedlają się" one na powierzchni naskórka, w skórze łub w skrzelach.
Największe iłości pasożytów występują przede wszystkim w miejscach uszkodzenia
tkanki przez inne pasożyty lub czynniki fizykochemiczne. Oodinium pillularis występuje
"najchętniej" u nasady płetw, w dołkach węchowych i w okolicach oczu.
Niektórzy badacze uważają, że dinospora "wybiera" miejsca gdzie naskórek
jest najgrubszy. W przypadku O. pillularis i O. ocellatum stadium inwazyjne zagłębia
się pod naskórek lub nabłonek. Wkrótce po inwazji dinospora traci -witki, a bruzda
okrężna zanika. Pasożyt przekształca się w ten sposób w postać osiadłą. Po pewnym
czasie jego rozmiary powiększają się 5-7-krotriie: Po nagromadzeniu odpowiedniej
ilości substancji zapasowych pasożyt opuszcza rybę i cykl rozwojowy rozpoczyna się od
nowa. Niektórzy badacze uważają, że pasożyt, który wtórnie dostał się do przewodu
pokarmowego ryby wydostaje się w pewnym okresie (wraz z kałem) do wody i przekształca
się w cystę, z której powstają inwazyjne dinospory. Przy wtórnej inwazji, dinospory
atakują zwykle te same rejony ciała ryby, w - których miała miejsce inwazja pierwotna.
Przypuszcza się, że w rejonach niezupełnie zregenerowanej skóry (blizn skórnych)
pasożyty znajdują dobre warunki przyczepu. W niektórych przypadkach (przy pomocy lupy)
można zaobserwować, że ubytki skóry są jak gdyby obramowane przez liczne pasożyty
wyglądające jak żółto-brązowe punkciki. Na uwagę zasługuje fakt, że zarówno
pasożyt osiadły jak i dinospora zawierają chlorofil umożliwiający im pozyskiwanie
pokarmu na drodze fotosyntezy. Głównym źródłem pokarmu pasożytniczej formy Oodinium
są jednak komórki naskórka i nabłonka skrzelowego ryby.
Długość całego cyklu rozwojowego Oodinium (jak również poszczególnych jego etapów)
uzależniona jest przede wszystkim od temperatury i światła. Na cykl rozwojowy
pasożytów ma również wpływ odczyn oraz twardość wody. Ogólnie stwierdzono, że
optymalne warunki dla rozwoju Oodinium oraz rozrodu większości ryb akwariowych
pokrywają się. Optymalne warunki rozwoju O. pillularis (w których cykl rozwojowy tych
pasożytów trwa najkrócej) są następujące: temperatura 22-25°C, jaskrawe
oświetlenie i pH 7; natomiast optymalne warunki rozwoju O. ocellatum to; temperatura
powyżej 20°C, pH 8 i gęstość wody morskiej 1,012-1,021. W temperaturach wyższych lub
niższych, przy pH powyżej lub poniżej wartości optymalnej oraz przy zmniejszonym
natężeniu światła cykl rozwojowy pasożytów rodzaju Oodinium ulega zwolnieniu. W
zakresie temperatur 22-26°C cały cykl rozwojowy trwa 8-10 dni, a w zakresie 23-25°C 6-8
dni. W temperaturach 23-25°C oraz przy dobrym oświetleniu okres od opuszczenia ryby do
wytworzenia dinospor trwa 50-70 godzin, a w temperaturze 15-17°C przy braku światła
ponad 11 dni. Dinospory (pływające w wodzie) zachowują żywotność nie dłużej niż
12-24 godzin. Po tym czasie zapasy chlorofilu wyczerpują się i dinospory giną. W
temperaturze 23-25°C okres. wzrostu pasożyta na rybie (od momentu zakotwiczenia się
dinospory do opuszczenia ryby) trwa 3-4 dni. W niektórych przypadkach, po opuszczeniu
ryby pasożyt przekształca się w cystę rozwojową. Niektórzy badacze uważają, że
cysty rozwojowe mogą stać się źródłem zakażenia ryb nawet po upływie 6 miesięcy.
Zarażenie ryb w akwarium następuje przede wszystkim po wprowadzeniu ryb chorych lub
będących bezobjawowymi nosicielami Oodinium. Pasożyty mogą dosłać się do zbiornika
hodowlanego również z żywym pokarmem, roślinami, ślimakami i glebą, pochodzącymi ze
zbiorników naturalnych zasiedlanych przez ryby. Szczególnie duża możliwość
zarażenia występuje jeżeli pokarm naturalny do karmienia ryb akwariowych poławiany
jest te ;biprników z podgrzewaną wodą (np. wodą pochłodniczą z elektrowni), w
której hoduje się systemem intensywnym ryby przeznaczone do konsumpcji. Należy jednak
pamiętać, że mogą zdarzyć się przypadki zarażenia zdrowych, nowo zakupionych
młodych ryb od ryb starszych "zadomowionych" w akwarium. Często bowiem
obecność Oodinium u starszych ryb uchodzi uwadze nawet doświadczonego hodowcy.
Występowanie. Pasożyty rodzaju Oodinium występują u ryb akwariowych
należących do wielu gatunków. O. pillularis występuje u ryb słodkowodnych, natomiast
O. ocellatum u ryb morskich. Niektórzy badacze uważają, że nosicielami
;,słodkowodnych" gatunków Oodinium mogą być ryby naszej strefy klimatycznej takie
jak karp, karaś, węgorz i pstrąg. Szczególnie duże prawdopodobieństwo inwazji
występuje u ryb hodowanych w zbiornikach z podgrzewaną wodą. Wyraźne straty powodują
pasożyty rodzaju Oodinium jednak tylko u ozdobnych ryb akwariowych. Nosicielami O.
ocellatum są często ryby pochodzące bezpośrednio z Bermudów lub z Indii wxhodnich. Po
obsadzeniu tych ryb w akwarium lub innym zbiorniku o temperaturze wody 20-25°C,
nosicielstwo tych pasożytów przechodzi wkrótce w chorobę. Niektórzy hodowcy
uważają, że oodinioza ryb słodkowodnych i morskich występuje najczęściej w
listopadzie.
Patogeneza. Pasożyty rodzaju Oodinium są niebezpieczne przede wszystkim
dla młodych ryb. Na przykład ryby labiryntowe, są szczególnie wrażliwe przed
osiągnięciem długości 1,3-1,8 cm. U. ryb młodych śnięcia mogą wystąpić po jednym
lub dwu tygodniach od zarażenia, natomiast u mniej wrażliwych starszych ryb choroba
trwać może do 3 miesięcy. W przypadku wystąpienia czynników osłabiających
odporność ryb intensywność procesu chorobowego zwiększa się. Zjawisko to obserwuje
się między innymi wówczas gdy w akwarium występuje niekorzystne dla ryb zmiany w
zakresie fizykochemicznych właściwości wody. Ostra forma oodiniozy występuje często u
nowo zakupionych ryb, u których pod wpływem zmian środowiska oraz stresu transpartowego
dochodzi do osłabienia organizmu. Niektórzy badacze uważają, że O. pillularis
uszkadza komórki naskórka i nabłonka skrzelowego ryby nie tylko mechanicznie lecz
również poprzez wydzielaną substancję, która ułatwia mu penetrację komórek
żywiciela. Duże ilości pasożytów na skórze upośledzają "skórne
oddychanie" ryb. Jest to szczególnie niebezpieczne dla młodych ryb, u których
aparat skrzelowy nie jest w pełni rozwinięty. Na rozwój pasożyta, a więc na przebieg
oodiniozy maja wpływ warunki środowiska, a przede wszystkim naświetlenie. W
większości przypadków oodinioza ma przewlekły charakter. Pojedyncze śnięcia
występujące w ciągu długiego czasu mogą powodować śmierć nawet 60% ryb
stanowiących obsadę akwarium.
Recenzował: dr Franciszek Markiewicz
"Akwarium" 5-6/88
|
|
