|
|
Felzuma z Madagaskaru Phelsuma madagascariensis
(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr.
3/89)
Phelsuma madagascariensis pielęgnacja i rozmnażanie
Mirosław Celler
Wśród regularnie importowanych do Europy gadów poczesne
miejsce zajmuje felzuma z Madagaskaru. I choć sprowadzana jest tysiącami, to zdobyć ją
nawet na Zachodzie nie jest łatwo mimo, że kosztuje dość drogo. Czym spowodowany jest
tak wielki popyt na te zwierzęta? Przede wszystkim ich pięknym wyglądem, szybkim
przystosowaniem się do warunków w niewoli i łatwością rozrodu. Można z całą
pewnością powiedzieć, że właściwie prowadzona hodowla felzumy nie tylko pokrywa
koszty jej utrzymania, ale nawet daje pewne zyski.
Felzuma z Madagaskaru jest największym gatunkiem wśród dziennych gekonów i osiąga
długość 25-30 cm. Ciało ma silne, od strony grzbietu lekko spłaszczone. Głowa -
patrząc z góry - trójkątna. Oczy duże o źrenicach okrągłych, powieki nieruchome.
Długi język służy do czyszczenia soczewek ocznych, zlizywania kropel wody, nektaru z
kwiatów i soku owoców. Pięciopalczaste kończyny zaopatrzone są od spodu w przyssawki,
umożliwiające chodzenie po gładkich przedmiotach.
Górna część ciała i boki mają barwę jasnozieloną, nieraz turkusową; spodnia
część jest biała lub żółtawa. Grzbiet ozdabiają poprzeczne, nierównomierne
rozłożone plamy, barwy czerwonej. Od pyska do oczu ciągnie się po obu stronach
czerwony pasek, a na wierzchu głowy istnieje czerwona plamka w kształcie litery
"V". Wzorki barwne u tej felzumy nie zawsze ułożone są według opisanego
schematu; często podlegają różnym niuansom. Zdarzają się też egzemplarze całkiem
zielone, bez czerwonych plam. Płeć u dojrzałych osobników jest łatwa do
odróżnienia. Samce są silniejsze, mają nieco większą i masywniejszą głowę,
nasadę ogona grubszą. Pod kloaką, na spodniej stronie ogona jest wyraźnie widoczna
wypukłość, biegnąca przez całą jego szerokość. U samic ta wypukłość jest
krótka i widać ją tylko pośrodku. Najpewniejszą cechą, wyróżniającą samca, jest
dobrze widoczny rząd 16 otworów gruczołów udowych (pori femorales). Ciągną się one
na brzusznej powierzchni ud, u niektórych osobników liczba ich może być mniejsza.
O ile osobniki juwenalne są względem siebie dość tolerancyjne i mogą przebywać w
większej liczbie we wspólnym pomieszczeniu, o tyle dorosłe sztuki, walcząc o rewir,
wykazują dużą agresywność. Szczególnie samce są dla siebie niebezpieczne, chociaż
niektórym samicom też nic pod tym względem nie brakuje. Mając to na uwadze najlepiej
jest trzymać dorosłe felzumy parami, co najwyżej 1 samca z dwiema samicami, o ile są
zgodne. Ukąszenia w tułów lub nogi, choć wyglądają groźnie na skutek wyrwania
kawałka skóry i tkanki mięsnej, szybko zrastają się i po jakimś czasie tylko
drobniutkie łuski, wyrosłe w miejscu wyszarpanej skóry, pozostają trwałym śladem po
walce. Wydaje się, że ta łatwość wyrywania przez napastnika kawałków ciała,
podobnie jak autotomia ogona, mają za cel uwolnienie się ofiary od wroga. Bardziej
niebezpieczne są ukąszenia w głowę i często kończą się padnięciem.
Felzumy z Madagaskaru są mieszkańcami tropikalnych, wilgotnych lasów. Urządzając
terrarium musimy postarać się o stworzenie im namiastki właściwego biotopu. Dla jednej
pary wystarczy pomieszczenie 40 x 40 x wys. 50 cm, z dobrym bocznym wietrzeniem. Lepiej
jest jednak zbudować terrarium na tyle długie, by zmieściła się w nim 20 lub 40 W
jarzeniówka wraz z całą instalacją. Ciepło wydzielane przez statecznik ogrzewa
pomieszczenie, a w razie potrzeby służy do inkubacji jaj, o czym będzie jeszcze mowa w
dalszej części. Na dno dajemy torf, zmieszany po połowie z piaskiem. Tylną ścianę
pokrywamy płatami kory lub kamieniami; wolną przestrzeń zdobimy korzeniami i
gałęziami. Felzumy nie niszczą roślin, więc możemy z ich pomieszczenia zrobić
obiekt o dużych walorach estetycznych. Najlepiej sprawdzają się w nim różne gatunki
Billbergia, Cryptanthus, Scindapsus, Tradescantia; na dno wystarczy plaster mchu dachowego
lub kępa Sphagnum. Chociaż felzumy nie piją wody z pojemnika a tylko zlizują krople
osiadłe przy zraszaniu z terrarium, to jednak w większych pomieszczeniach lepiej jest
wstawić szeroką kuwetę z wodą, która parując, stworzy właściwą wilgotność
powietrza. W małych terrariach bez pojemnika zraszanie trzeba wykonywać dwukrotnie w
ciągu dnia, przy zastosowaniu pojemnika z wodą wystarczy raz na dzień. Wszystkie
elementy dekoracyjne należy w miarę możności tak ustawić, aby nie utrudniały nam one
obserwacji zwierząt. Bo, w rzeczy samej, najważniejszą sprawą w każdej hodowli jest
obserwacja. Temperaturę w dzień utrzymujemy na poziomie 23-30°C, w nocy o wiele
niższą, bo dochodzącą do 20-19°C. Krótkotrwały spadek, nawet do 15°C, nie powoduje
na gekonach złych skutków. Nigdy nie powinno utrzymywać się temperatury na jednym i
tym samym poziomie, bo to prowadzi do osłabienia zwierząt. Dobowe wahania ciepła są
konieczne, gdyż od milionów lat występują w naturze.
Pokarm felzumy, w porównaniu z innymi gadami, jest bardziej urozmaicony, a przez to
łatwiejszy do zdobycia. Podstawą są oczywiście owady i ich larwy, które w ciepłej
porze roku powinno się łowić w naturalnych środowiskach przy pomocy wleczonej po
trawie siatki. Zastępczo, a także zimą, podajemy domowe świerszcze, mączniki, larwy
moli woskowych, muchy, pająki a od czasu do czasu kawałeczki chudego mięsa, wątroby
lub serca a nawet maleńkie, nagie myszy. Ponieważ zwierzęta te bardzo łatwo się
oswajają, można to wykorzystać do karmienia z ręki. Niektóre osobniki potrafią nawet
wejść na dłoń i z niej wybierać co lepsze kęsy. Drugą grupę pokarmów stanowią
owoce i ich sok, domowej roboty konfitury, miód, świeży twarożek, śmietana i
żółtko. Robi się z nich półpłynną bryję i podaje na łyżeczce. Ulubionym
przysmakiem jest mieszanina twarożku z surowym żółtkiem i miodem. Równie łakomie
zjadają kremy domowej roboty. Owoce twardsze i mniej soczyste trzeba ucierać na
miałkiej tarce, a miękkie i soczyste wystarczy rozerwać i podać łyżeczką. Jak
wszystkie gekony, tak i nasze felzumy mają duże zapotrzebowanie na wapno. W tym celu co
drugi lub trzeci dzień dodajemy do normalnej karmy odrobinkę utłuczonych skorup z jaj
kurzych. Aby utrzymać zwierzęta w kondycji i zabezpieczyć przed chorobami, podajemy co
10 dni nieznaczną ilość witaminy A+D3, a co 2 tygodnie preparaty witaminowo-mineralne
(np. Falvit).
Felzumy z Madagaskaru rozmnażają się w niewoli łatwo i chociaż znoszą tylko dwa lub
jedno jajo, to jednak cykl składania może powtarzać się kilka razy do roku, co w sumie
daje liczący się przychówek. Przerwa między zniesieniami trwa co najmniej miesiąc, a
całkowity okres znoszenia 6-8 miesięcy. Przy dużym szczęściu można od dobrej i
racjonalnie pielęgnowanej samicy uzyskać 16 młodych w roku. W czasie zalotów samiec
kiwa głową na boki i - co ciekawsze - wydaje głos, który można przyrównać do
ćwierkania.
W pewnym momencie chwyta samicę pyskiem za skórę na karku i następuje kopulacja.
Krycie wystarcza na zapłodnienie dwóch a nawet trzech zniesień, podobnie jak u ryb
żyworodnych. Po 20-30 dniach samica składa zwykle 2 jaja, rozmiarów 16 x 14 mm, o wadze
3,5 g. Wielkości te zależą od rozmiarów samicy. Według H. J. Kaufmanna zniesienie
następuje w 12 do 14 dni po kopulacji. Trzeba tu wspomnieć o dość niespotykanym
postępowaniu samicy przy składaniu jaj. Otóż, jajo zaraz po wydaleniu z łona matki ma
miękką, pergaminową osłonkę, powleczoną kleistą substancją. Po kilkudziesięciu
minutach lepkość zanika, a miękka osłonka przemienia się w twardą, wapienną
skorupę. W momencie znoszenia samica chwyta jajo tylnymi odnóżami pomagając sobie przy
tym nasadą ogona i obraca jajo aż stwardnieje. Może to trwać 30 i więcej minut.
Jeśli samica zniesie 2 jaja, to są one zawsze ze sobą zlepione. Często na skorupkach
widnieją odciski łusek nasady ogona lub nóg. Phelzuma madagascariensis nie przykleja
jaj do szyb, gałęzi czy kamieni, lecz kładzie je po stwardnieniu luźno na-podłożu;
mchu lub między roślinami. Ale najciekawsze jest to, że samica bada każde zniesione
jajo, czy jest zapłodnione. Jeśli stwierdzi brak zapłodnienia, wypuszcza jajo z
kończyn, a ono na skutek początkowej lepkości przykleja się na przypadkowym
przedmiocie o który, spadając, zawadzi. Później jest przeważnie zjadane przez gekony,
natomiast jajo zapłodnione nie jest ruszane. Zachodzi pytanie jak samica odróżnia jaja
zapłodnione od niezapłodnionych? Otóż obserwacje wskazują na to, że robi to przy
pomocy długiego języka, otaczając nim przez moment zniesione przed chwilą jajo. Zaiste
zdumiewająca sprawa! Czyżby miała na języku jakieś superczułe receptory?
Jaja, po zniesieniu, są przy prześwietlaniu żółte; w miarę rozwoju zarodka stają
się różowe, a później ciemnieją. Niezapłodnione natomiast stale mają odcień
żółtawy. Racjonalna hodowla wymaga zaopiekowania się zniesionym jajem. W tym celu
można zastosować proste inkubatorki swojej roboty. Dobrym materiałem do ich wykonania
jest siatka z tworzywa sztucznego jaką stosuje się w oknach przeciw muchom; robi się z
niej rodzaj koszyka o rozmiarach ? 10 x 10 x 10 cm, z nakrywką od góry. Jeszcze
łatwiej jest zrobić to urządzenie z puszki blaszanej. Trzeba w niej tylko nawiercić
dużo otworów umożliwiających przepływ wilgotnego powietrza, a dodatkowo na wieczku
jeden większy otwór dla wprowadzenia termometru. Inkubator wypełniamy sterylnym mchem
Sphagnum lub torfem na taką wysokość, by od góry powstało miejsce dla jaj, a
później dla wyklutych gekonów. Substrat powinien być stale lekko wilgotny i dlatego
konieczna jest jego codzienna kontrola i ewentualne nawilżanie. Inkubator umieszczamy w
terrarium na stateczniku świetlówki i badamy uważnie temperaturę substratu. Powinna
wynosić 27-30°C w dzień i nie mniej niż 20°C w nocy. Wilgotność w granicach 70-90%.
Jaja powinny być zanurzone w torfie na tyle, aby tylko 1/3 ich skorupki wystawała na
zewnątrz. Trudno powiedzieć, czy obrócenie jaja powoduje uszkodzenia zarodka. Podobno w
przypadku Phelsuma madagascariensis nie ma to większego znaczenia, ja jednak dla
pewności jaja wszystkich gadów zaznaczałem, zaraz po zniesieniu ich przez samicę,
zwykłym ołówkiem. Ułatwiało mi to nawet w awaryjnych momentach ułożenie ich w
piewotnej pozycji.
Czas inkubacji jest zróżnicowany. W temperaturze 30° trwa 60-65 dni, przy 27°C w
dzień i 20°C w nocy 109-124 dni. Niemal każdy hodowca podaje inne wyniki, ale wskazWją
one na to, że wyższa temperatura przyspiesza lęgi. Posiadaczom tej felzumy chcę
podsunąć pomysł prześledzenia wpływu temperatury na ustalanie się płci. Być może
u tego gatunku zależność taka nie występuje, ale nie zaszkodzi zbadać. U pięknego
gekona Eublepharis macularius np. przy wysokiej i stałej temperaturze w granicach
32-33,4°C przeważają samce, natomiast przy 26-29°C więcej jest samic.
Pod koniec okresu rozwojowego mała feluzma rozrywa skorupkę przy pomocy zrogowaciałego
garbika umieszczonego na końcu pyska i wychyla głowę. Zdarza się, że po zrobieniu
otworu zwierzę nadal pozostaje we wnętrzu na skutek ogólnego osłabienia. Z podobnym
wypadkiem spotkałem się wielokrotnie przy wylęgu krokodyli nitowych. Pomoc musi tutaj
okazać hodowca, delikatnie i z rozwagą rozkruszając skorupkę. W żadnym wypadku nie
wolno na siłę wyciągać malucha za głowę. Zaraz potem trzeba przejrzeć otwory
nosowe, czy są drożne.
Jednodniowe felzumy mają 6-7 cm długości. Zabieramy je zaraz do maleńkiego terrarium
(rozm. 15 x 15 x 20 cm) i wstawiamy do terrarium ogólnego dla pozyskania tych samych
warunków cieplnych i nawilgocenia. Po zużyciu zapasów woreczka żółtkowego, co trwa
2-3 dni, zaczynają poszukiwać pokarmu. A jedzą to samo, co rodzice, tyle że mniejszego
kalibru. Wychów nie jest trudny o ile będziemy pamiętać o różnorodnym pokarmie;
wapnie, witaminach i mikroelementach. Koniecznością jest wystawianie zwierząt
juwenalnych (a także dorosłych) na bezpośrednie działanie promieni słonecznych. W
czasie takich kąpieli trzeba połowę terrarium przysłonić ręcznikiem, żeby feluzmy
mogły skryć się w cieniu, jeśli będą tego potrzebować. Nie wolno zwierząt
wystawiać na słońce zaraz po wylince.
Dojrzałość płciową osiągają po ukończeniu 1 roku życia.
"Akwarium" 3/89
|
|
