|
Kolcobrzuchy Tetraodontidae
(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr.
1/89)
Diana Ławniczak
SZWAJCARIA
Do rodziny kolcobrzuchowatych (Tetraodontidae)
należy około 90 gatunków ryb, zaliczanych do 10 rodzajów. Większość z nich
zamieszkuje strefę przybrzeżną mórz tropikalnych, a niektóre przystosowały się do
życia w wodach słodkich. Dla akwarystów szczególnie interesujące są właśnie te
ostatnie, należące z reguły do rodzaju kolcobrzuchów (Tetraodon). Kolcobrzuchy
osiągają długość od kilku do kilkudziesięciu centymetrów; ciało ich jest krępe,
skóra pozbawiona łusek. U niektórych gatunków wykształciły się na ciele drobne
kolce. Normalnie są one trudno zauważalne, lecz kolcobrzuchy posiadają umiejętność
nadymania się (przez połykanie wody lub powietrza) i właśnie wtedy kolce uwidaczniają
się w całej okazałości. Nadymanie się możliwe jest dzięki obecności specjalnego
worka (uchyłka jelita) o bardzo cienkich i rozciągliwych ściankach. Po napełnieniu go
wodą ryba odwraca się brzuchem do góry i pływa tak jakiś czas. Jest to przystosowanie
obronne. Kolcobrzuchy są słabymi pływakami i mają nikłe szanse ucieczki przed
drapieżnikami, natomiast przez nagłą zmianę w kolczastą kulę stają się prawie
nieuchwytne. Wyciągnięte z wody nadymają się, łykając powietrze atmosferyczne; przy
jego wypuszczaniu powstaje charakterystyczny syczący odgłos. Przypuszcza się, że u
niektórych gatunków nadymanie może mieć także związek z postawą imponującą i
zachowaniem się w czasie tarła, lecz nie jest to jeszcze dokładnie zbadane.
Kolcobrzuchy zamiast zębów mają w każdej szczęce po dwie płytki zębowe, widoczne
nawet po zamknięciu pyska i nadające mu wygląd papuziego dzioba. Ten silny
"dziób" świetnie służy do rozkruszania skorupek małży i ślimaków,
stanowiących główny pokarm ryb. Charakterystyczne dla kolcobrzuchów są ich duże,
wypukłe, ruchome oczy. Każde z nich może poruszać się niezależnie od drugiego, co
umożliwia rybie dokładną penetrację terenu. Jak już wspomniałam, kolcobrzuchy nie
pływają zbyt sprawnie, nie mają bowiem płetw brzusznych. W poruszaniu się rolę
motoryczną spełniają płetwy piersiowe, przez co ruchy nabierają swoistej sztywności.
Kolcobrzuchy wymagają dużego akwarium, gęsto obsadzonego roślinami, wyłożonego
kamieniami i korzeniami, wśród których znajdują się odpowiednie kryjówki. Ryby te
są z reguły samotnikami; każda zajmuje swój rewir, którego broni przed
współplemieńcami i przedstawicielami innych gatunków. Niektóre gatunki kolcobrzuchów
są szczególnie nietowarzyskie, kąsają dotkliwie inne ryby i dlatego nie nadają się
do trzymania we wspólnym akwarium. Mimo, że nie są zbyt wrażliwe na niskie
temperatury, wskazana jest raczej hodowla przy 22-28°C. Mają wtedy lepsze samopoczucie.
Większość gatunków wymaga twardej wody.
Dostarczenie kolcobrzuchom odpowiedniej ilości naturalnego pokarmu (ślimaków, małży)
jest zadaniem trudnym, toteż hodowcy przyzwyczajają je do jedzenia rureczników,
doniczkowców, dżdżownic; larw komarów i rozwielitek. Pokarmu sztucznego nie
przyjmują. Największe trudności sprawia wykarmienie narybku. Młode niektórych
gatunków chętnie jedzą larwy solowców i pływiki oczlików, inne natomiast giną z
głodu po kilku godzinach.
Kolcobrzuchy są rybami rzadko spotykanymi w akwariach, a przecież są to gatunki bardzo
interesujące. Niektóre szczegóły ich biologii, zwłaszcza biologii rozmnażania, nie
są jeszcze dokładnie poznane lub w ogóle nieznane. Akwaryści, którzy już
niejednokrotnie przyczynili się do wyjaśnienia tajemnic życia ryb, mają więc tutaj
duże pole do popisu. Poniżej podaję opis gatunków najczęściej hodowanych.
Kolcobrzuch zielony Tetraodon
fluviatilis
Zamieszkuje wody słodkie i lekko słonawe Indii, Cejlonu, Malezji, Indonezji i Filipin. W
naturze osiąga długość do 17 cm. Ciało dość gęsto pokryte drobnymi kolcami.
Występuje bardzo duża zmienność ubarwienia. W akwariach spotyka się najczęściej
dwie odmiany barwne: 1 ) na zielonym grzbiecie duże nieregularne, poprzeczne pręgi,
przechodzące na bokach w mniejsze plamki, brzuch żółtawy lub szary; 2) na
szmaragdowozielonym lub żółtozielonym grzbiecie i bokach okrągłe, brązowe lub czarne
plamy, brzuch jasny. Zewnętrzne cechy odróżniające samca i samicę nie są znane.
Tarło odbywa się tuż przy dnie: samiec pływa jakiś czas wokół samicy, która po
chwili przystępuje do składania jaj na wybranym kamieniu. Samiec opiekuje się ikrą i
młodymi które wylęgają się po 6-8 dniach, w zależności od. temperatury. Chętnie
jedzą wymoczki, później larwy solowców i pływiki oczlików. Do chwili osiągnięcia
dojrzałości płciowej są bardzo spokojne i towarzyskie, potem zaczynają atakować inne
ryby.
Kolcobrzuch pawiooki Tetraodon
leiurus brevirostris
Występuje w wodach słodkich Malezji, Syjamu i Indonezji. Dorasta do 12 cm długości.
Kształtem ciała przypomina kolcobrzucha zielonego, jedynie pysk ma znacznie krótszy.
Ciało pokryte małymi kolcami. Na brązowozielonym grzbiecie i bokach oraz na żółtawym
lub srebrzystym brzuchu występują gęsto ciemne plamy. Na odcinku między płetwą
piersiową i ogonową wyraźnie odróżnia się największa i najciemniejsza plama
otoczona wieńcem mniejszych. W czasie tarła u samicy zachodzą -zmiany w ubarwieniu:
plamy. wyraźnie jaśnieją, a tło ciemnieje. Obydwoje partnerzy wybierają kamień na
którym samica może jednorazowo złożyć, a właściwie "wystrzelić" 300-500
jaj. Samiec natychmiast je zapładnia i bierze w opiekę. W temperaturze 30°C młode
wykluwają się w 4-5 dniu. Ich wychów nie nastręcza wielu trudności. Już po kilku
dniach potrafią się nadymać i przypominają wtedy ziarnka grochu. Kolcobrzuchy
pawiookie źle współżyją z innymi rybami.
Kolcobrzuch marmurkowy Tetraodon
steindachneri
Żyje w słodkich i słonawych wodach południowo-wschodniej Azji i Archipelagu
Malajskiego. Osiąga długość do 20 cm. Skóra pokryła jest małymi kolcami. tło
części grzbietowej i boków żółte lub zielonkawe, na nim ciemny, nieregularny,
marmurkowy ornament. Brzuch białożółty, gładki. Gatunek o spokojnym usposobieniu,
rzadko spotykany w akwariach. Biologia rozrodu nieznana.
Kolcobrzuch kutkucja Tetraodon
cutcutia
Występowanie jak u gatunku poprzedniego. Długość do 10 cm. Skóra pozbawiona kolców,
ubarwienie zmienne. Grzbiet i boki przeważnie oliwkowozielone, pokryte nieregularnymi
plamami. Brzuch jasny. Ryby te hoduje się dość często, lecz sposób ich rozmnażania
jak dotąd, słabo poznany. Samiec opiekuje się ikrą. Wychów młodych bardzo trudny. Na
temat usposobienia kutkucji zdania są podzielone.
Kolcobrzuch kongijski Tetraodon
schoutedeni
Występuje w Zairze, tylko w wodach słodkich. Osiąga długość do 10 cm. Ciało
pokrywają bardzo drobne kolce. Z ubarwienia podobny do kolcobrzucha zielonego: na
oliwkowym tle grzbietu i boków występują .ciemne, nieraz prawie czarne okrągłe plamy.
Brzuch jasny; gładki. Samce tego gatunku są mniejsze od samic. W czasie tarła
trwającego 1,5-2 godz. jeden lub dwa samce przyczepiają się do brzucha są mity i
pływają tak razem. Składanie ikry odbywa się wśród roślin - samica rzuca bezładnie
200-300 jaj, które samiec pielęgnuje przez 3-6 dni. Narybek chętnie zjada larwy
solowców i pływiki oczlików. Kolcobrzuchy kongijskie mają łagodne usposobienie,
można je trzymać w towarzystwie innych ryb, zwłaszcza szybko pływających.
Kolcobrzuch wielkogłowy Tefraodon
miurus
Żyje w wodach słodkich Zairu. Dorasta do 15 cm długości. W jego skórze tkwi bardzo
wiele cienkich kolców. Kształtem ciała różni się od pozostałych kolcobrzuchów:
bardzo duża, szeroka głowa (1 /3 całej długości ryby), pysk i oczy skierowane ku
górze. Jest to przystosowanie do trybu życia, gdyż większość czasu ryba spędza
zakopana w piasku, a na zewnątrz wystawia tylko pysk i oczy. W przeciwieństwie do innych
kolcobrzuchów - nie je ślimaków. Najchętniej poluje na większe larwy owadów i małe
rybki. Biologia rozrodu nieznana.
Kolcobrzuch nilowy Tetraodon fahaka
Zamieszkuje wody Nilu, Nigru i jeziora Czad. Długość do 45 cm. Prawie całe ciało
pokryte kolcami. Grzbiet i boki brązowooliwkowe lub szare, brzuch białawoszary. Wzdłuż
całego ciała przebiega do 14 ciemnych prążków, które u młodych ryb są bardzo
wyraźne, a z wiekiem jaśnieją. Gatunek rzadziej spotykany w akwariach ze względu na
rozmiary. Biologia słabo poznana.
Recenzował: dr Henryk Jakubowski
"Akwarium" 1/89
Zobacz także artykuły o kolcobrzuchach w encyklopedii
|
