Anatomia ryb

Wersja z 00:02, 20 lip 2009

Budowa zewnętrzna

Kształt ciała

Jednym z elementów dostosowywania się do warunków środowiska, zapełniania wolnych nisz ekologicznych jest kształtowanie sylwetki ciała ułatwiającej poruszanie się, zdobywanie pokarmu i ucieczkę przed drapieżnikami. Różnorodność kształtów ciała ryb wskazuje jak duże zdolności przystosowawcze posiada ta grupa zwierząt. Poruszanie się w wodzie wymaga ciągłego pokonywania jej oporu, w czym niewątpliwie pomaga odpowiednio dostosowany, opływowy, hydrodynamiczny kształt ciała.

Przykładowe kształty ciała ryb kostnoszkieletowych. Opis oznaczeń w tekście.

Wyróżniamy jego następujące typy:

• podstawowy - ciało wrzecionowate (a), owalne w przekroju poprzecznym, charakterystyczne dla ryb pływających z dużą prędkością w wodach pelagialnych (np. tuńczyki)
• torpedowaty – kształt zbliżony do podstawowego, ciało bardziej wydłużone, lekko bocznie spłaszczone, w przekroju poprzecznym łagodnie elipsowate, typowe dla drapieżników pływających w wodach pelagialnych, umożliwia osiąganie dużych prędkości kosztem obniżenia zdolności manewrowych
• strzałkowaty (b) – ciało wyraźnie wydłużone, masywny ogon, szybko pływające drapieżniki, (barrakudowate, szczupakowate)
• silnie bocznie spłaszczony (c)- umożliwia szybkie pływanie w toni oraz precyzyjne manewrowanie wśród przeszkód, roślinności, szczelin skalnych itp. (okoniokształtne)
• igłowaty (d) – ciało bardzo długie i cienkie, owalne w przekroju poprzecznym (iglicznie)
• węgorzowaty (e) – ciało długie, przypominające węża, okrągłe w przekroju poprzecznym, ryby żerujące w mule, gęstej roślinności (węgorzokształtne)
• wstęgowaty – ciało długie, bocznie spłaszczone
• spłaszczony grzbietobrzusznie – część grzbietowa i brzuszna mocno spłaszczone, ciało symetryczne, ryby prowadzące przydenny tryb życia (rajowate)
• asymetrycznie bocznie spłaszczony (h)– ciało niesymetryczne, ryby prowadzące przydenny tryb życia (flądrokształtne)

oraz inne, spotykane u ryb szczególnie wyspecjalizowanych jak najeżkowate, koniki morskie (f), samogłowowate (g), żaglicowate, paszczękowate, żabnicokształtne.

Płetwy

Zobacz więcej w osobnym artykule: Płetwa.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Strategie ruchu kręgowców.

Głowa

Położenie otworu gębowego ryb:
(a) - końcowe,
(b) - górne,
(c) - dolne

Kształt głowy, a szczególnie położenie otworu gębowego ma ścisły związek ze sposobem pobierania pokarmu. Ryby pobierające pokarm z powierzchni wody mają otwór gębowy w położeniu górnym (b), gatunki pływające w toni wodnej – w położeniu końcowym (a), a te, które wyszukują pokarm na dnie zbiornika – w położeniu dolnym (c).

Powłoka ciała

Zewnętrzną warstwą ciała wszystkich ryb jest skóra zaopatrzona w liczne, jednokomórkowe gruczoły śluzowe. Śluz pełni funkcję ochronną oraz zmniejsza tarcie ciała w trakcie pływania. Większość gatunków ryb ma skórę pokrytą wytworzonymi przez nią łuskami, zdecydowanie poprawiającymi jej odporność na urazy mechaniczne. Skóra jest również dodatkowym narządem wymiany gazowej, wydalania oraz osmoregulacji. O zabarwieniu skóry decydują komórki barwnikowe zwane chromatoforami. Podobnie jak u innych zwierząt ubarwienie może pełnić funkcję ostrzegawczą, kamuflującą (mimikra, mimetyzm) lub odstraszającą. Największą różnorodność ubarwienia i oryginalnych kształtów obserwuje się u ryb żyjących wśród raf koralowych (np.chetonikowate). Wiele gatunków wykształciło na skórze różnorodne wyrostki, kolce - nierzadko połączone z gruczołami jadowymi (skorpenokształtne) - oraz wyspecjalizowane narządy, jak fotofory (np. świetlikowate), narządy elektryczne (sum elektryczny, strętwy, mruki i drętwy), ampułki Lorenziniego (ryby młoty). Charakterystycznym dla ryb narządem zmysłu - umieszczonym pod powierzchnią skóry - jest linia boczna.

Budowa wewnętrzna

Ciało ryby podzielone jest na głowę, tułów i ogon. Głowa łączy się z tułowiem nieruchomo, nie występuje odcinek szyjny. Szkielet ryb jest zbudowany z chrząstek (chrzęstnoszkieletowe) lub kości (kostnoszkieletowe). Składa się z czaszki, kręgosłupa, żeber, szkieletu pasów, szkieletu płetw oraz - charakterystycznych dla ryb kostnoszkieletowych - skostnień międzymięśniowych, tzw. ości. Szczęki są ruchome, z wyjątkiem zrosłogłowych, u których górna szczęka jest trwale połączona z puszką mózgową. Dużą ruchliwość szczęk ryby zawdzięczają połączeniu żuchwy z puszką mózgową za pośrednictwem górnej części łuku gnykowego (czaszka hyostyliczna).

Kręgosłup tworzą dwuwklęsłe (amficeliczne) kręgi, których liczba jest cechą gatunkową. Między kręgami zachowane są resztki struny grzbietowej. Do kręgów w części tułowiowej przytwierdzone są żebra.

Układ pokarmowy

Otwór gębowy, często otoczony wąsikami, zaopatrzony w ruchome szczęki, prowadzi do jamy gębowej. U wielu gatunków (wszystkich drapieżnych i niektórych roślinożernych) wyposażony w liczne zęby. Kształt i układ zębów jest zróżnicowany w zależności od rodzaju i sposobu zdobywania pokarmu, od dużych (żarłaczokształtne), bardzo ostrych ( barrakudy, wargaczowate) do wyspecjalizowanych np. w rozgniataniu twardych skorup (papugoryby). Przebita szczelinami skrzelowymi gardziel przechodzi w przełyk, a ten rozszerza się w żołądek (nie występuje np. u karpiowatych). U ryb nieposiadających wyodrębnionego żołądka trawienie odbywa się w jelicie. Jelita ryb drapieżnych są krótsze niż u roślinożernych. Przy połączeniu żołądka z jelitem położone są wyrostki pyloryczne. Przewody trzustki i wątroby uchodzą do przedniej części jelita cienkiego (dwunastnica). Końcowy odcinek układu pokarmowego tworzy jelito grube i odbyt.

Układ rozrodczy

Ryby są zwierzętami rozdzielnopłciowymi. Sporadycznie zdarza się hermafrodytyzm (niektóre strzępielowate) i gynogeneza (odmiana partenogenezy). Znane są również gatunki zdolne do zmiany płci (Amphiprion, Premnas, Xiphophorus).

Układ rozrodczy składa się z gonad i przewodów wyprowadzających. U gatunków rozdzielnopłciowych samica posiada jajniki, a samiec – parzyste jądra.

Zapłodnienie zewnętrzne następuje u większości ryb. Są to gatunki jajorodne. Samica składa w wodzie ikrę, która jest polewana przez samca mleczkiem (spermą).

Zapłodnienie wewnętrzne występuje u gatunków jajożyworodnych. Następuje w czasie aktu kopulacji poprzez wprowadzenie do dróg rodnych samicy męskiego narządu kopulacyjnego (gonopodium – u ryb kostnoszkieletowych lub pterygopodium - u chrzęstnoszkieletowych).

U wielu gatunków występuje wyraźny dymorfizm płciowy.

Układ krwionośny

Układ krwionośny ryb opisano w artykule Układ krwionośny kręgowców.

Układ oddechowy

Funkcje narządów oddechowych umożliwiających rybie oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie pełnią skrzela i skóra.

Pierwsze ryby kostnoszkieletowe miały płuca - prawdopodobnie po to, by móc pobierać więcej tlenu. U większości ryb płuca te przekształciły się w pęcherz pławny i nie są już używane do oddychania. Dawniej sądzono, że morskie ryby płucodyszne wymarły przeszło 700 milionów lat temu, lecz w 1939 roku pewien rybak wyłowił w Oceanie Indyjskim żywy okaz ryby mającej szczątkowe płuco. Potem znaleziono ich więcej i nie ma wątpliwości, że przynajmniej jedno "kopalne" stworzenie jest jeszcze wśród nas.

Linki zewnętrzne

• Ichthyology Web Resources {{{2}}}

źródło: artykuł [1] w Wikipedii, licencja: GNU FDL, autorzy: [2]