Ichtiosporidioza ( ichtiofonoza )

Ichtiosporidioza ( ichtiofonoza )

(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr 5-6/87)

cz. II. Patogeneza i zmiany anatomopatologiczne, występowanie, objawy kliniczne, rozpoznawanie i zwalczanie.

Jerzy Antychowicz

    Patogeneza i zmiany anatomopatologiczne. Ichtiofonoza może mieć przebieg ostry lub przewlekły. W wyniku cyklicznego wytwarzania plazmodiów może nastąpić intensywna inwazja narządów wewnętrznych ryb. Obecność licznych komórek grzyba w narządach wewnętrznych uszkadza strukturę i powoduje zaburzenia ich funkcji.
    Przy doświadczalnych próbach wywołania ichtiofonozy u ryb akwaryjnych np. przez podawanie im zakażonych narządów wewnętrznych zawierających cysty lub plazmodia, uzyskiwano zwykle tylko niewielki procent dodatnich wyników. Do powstania choroby, oprócz obecności grzyba w organizmie ryby, niezbędne są bowiem jeszcze czynniki usposabiające do jego inwazji takie jak osłabienie lub uszkodzenie nabłonka wyściełającego przewód pokarmowy. W sprzyjających warunkach namnażanie i rozprzestrzenianie się ichtiofonusa w organizmie ryby jest szybkie. Wytwarzanie przez organizm ryby obronnej tkanki łącznej wokół komórek grzyba nie nadąża wówczas za jego rozwojem. Tworzące się masowo stadia rozwojowe ichtiofonusa oraz rozrastająca się tkanka łączna "zastępują" w coraz większym stopniu miąższ poszczególnych narządów ryby. Doprowadza to do ich marskości. Przy niewielkiej ilości czynnej tkanki narządu dochodzi zwykle do śmierci ryby. W większości przypadków przebieg ichtiofonozy jest jednak przewlekły - choroba trwa kilka miesięcy, a nawet kilka lat. Ryby stopniowo chudną. Jeżeli zarażenie glonogrzybem miało miejsce u ryb młodych następstwem tego może być deformacja kośćca przede wszystkim kręgosłupa. Ichthyophonus nie występuje nigdy w tkance chrzęstnej; upośledzając jednak przemianę materii przyczynia się do zaburzeń w procesie kostnienia.
    U ryb o dobrej kondycji w pierwszym okresie zarażenia następuje intensywna mobilizacja fibroblasów (wydłużonych komórek tkanki łącznej), a następnie komórek żernych (fagocytów). Komórki te otaczają cysty grzyba. Przy dużej odporności ryby Ichthyophonus może być sfagocytowany w ciągu 48 godzin. Szczególnie silny odczyn obronny tego typu występuje w skrzelach oraz w otrzewnej, pokrywającej narządy wewnętrzne. W przypadku inwazji grzyba w mięśniu sercowym obserwowano wokół niego w pierwszym rzędzie naciek leukocytarny, który następnie był "wzmacniany" fibroblastami. W późniejszym okresie wokół otorbionych glonogrzybów gromadziły się zwykle melanomakrofagi (rozgałęzione komórki zawierające czarny barwnik), które stopniowo likwidowały całe ognisko. W ciągu 1-2 miesięcy grubość ścianki oddzielającej komórkę glonogrzyba od tkanki narządu ryby osiągała 40-70 µm.
    Ichtiofonoza gonad może być przyczyną bezpłodności oraz zaburzeń w zakresie hormonów płciowych u ryb. Zniszczenie jajników przez grzyba powoduje, że hormony męskie uzyskują w organizmie przewagę nad żeńskimi i w trakcie tych przemian u ryby zaczynają dominować zewnętrzne cechy samca. U ryb o zapłodnieniu zewnętrznym inwazja grzyba powoduje zamieranie komórek jajowych, a u ryb o zapłodnieniu wewnętrznym ("żyworodnych") doprowadza do śmierci zarodków. Po obumarciu ziarna ikry (w jajniku) i obumarłe zarodki (w jajowodzie) ulegają stopniowej fagocytozie. Niektórzy badacze uważają, że pod wpływem działania grzyba z pozostałości zniszczonych jajników powstawać mogą czynne gonady męskie (jądra). Istnieje również pogląd, że pod wpływem Ichthyophonus hoferi może dojść do partenogenetycznego rozwoju niezapłodnionych jaj, z których wylęgają się tylko samice. Zjawisko to obserwowano u gupików - Lebistes reticulatus, mieczyków Xiphophorus helleri i drobniczek - Heterandia formosa.
    Występowanie. Ichthyophonus hoferi rozpowszechniony jest zarówno w wodach słodkich jak i słonych. Niektórzy badacze uważają, że grzyb ten szczególnie dobrze rozwija się w środowisku morskim. Ichfhyophonus hoferi występuje często u ryb akwaryjnych. Szeroko prowadzone badania w NRD i RFN wykazały, że w poszczególnych latach od 24 % do 59 % ryb akwaryjnych jest nosicielami tego groźnego grzyba. Ichthyophonus wykazuje małą specyficzność jest pątogenny dla ryb należących do bardzo wielu gatunków.
    Objawy kliniczne. Pierwsze objawy ichtiofonozy występują zwykle po 14 dniach po dostaniu się inwazyjnych stadiów glonogrzyba do przewodu pokarmowego ryby. W większości przypadków choroba ma charakter wolno rozwijającej się epizoocji, stopniowo rozprzestrzeniającej się na całą obsadę akwarium. Chore ryby chudną, podczas pływania wykonują kołyszące ruchy lub poruszają się "skokowo". W końcowym okresie rozwoju procesu chorobowego obserwuje się niekiedy nastroszenie łusek i ogólną wodnicę oraz obrzęk całego ciała. W czasie epizoocji występują pojedyncze śnięcia. Ponieważ choroba trwa długo straty są zwykle duże.
    Ryby chore na ichtiofonozę mogą wykazywać bardzo różnorodne objawy kliniczne, których charakter zależy od miejsca inwazji glonogrzyba. Masowej inwazji wątroby towarzyszy zwykle powiększenie powłok brzusznych. Jeżeli grzyb rozwinie się w oczodole następuje wysadzenie gałki ocznej i zniszczenie oka. W przypadku inwazji skrzeli ryby mogą wykazywać objawy przyduchy (duszenie się) nawet przy wystarczającej koncentracji tlenu w wodzie. Wykonywanie przez ryby gwałtownych, nieskoordynowanych ruchów nasuwa przypuszczenie, że Ichthyophonus występuje w mózgu. Przy inwazji powłok zewnętrznych występuje charakterystyczna szorstkość łusek (spowodowana obecnością drobnych guzków w skórze), postrzępienie i martwica płetw. W niektórych przypadkach, przypuszczalnie przy współudziale bakterii proteolitycznych, grzyb powoduje powstawanie ubytków skóry, określanych jako wrzody. W miejscu gdzie powłoki zewnętrzne ulegają uszkodzeniu obserwuje się niekiedy wtórną inwazję pleśniawki. Niektórzy badacze uważają, że w przebiegu ichtiofonozy skóry mogą tworzyć się podnaskórkowe pęcherze wypełnione płynem surowiczym. Objawy kliniczne mogą być bardzo niewyraźne. W przebiegu ichtiofonozy u bojowników syjamskich obserwowano na przykład jedynie zblednięcie barw, a u skalarów i innych pielęgnic występowały tylko ciemne plamki na skórze lub ściemnienie całego ciała.
Rozpoznawanie. Diagnostyka ichtiofonozy polega przede wszystkim na mikroskopowym przeglądzie świeżych preparatów gniecionych, sporządzonych z wycinków narządów wewnętrznych i skrzeli oraz z zeskrobin ze zmienionej chorobowo skóry. Niektórzy badacze zalecają pozostawienie wycinków narządów, w których stwierdzono obecność Ichthyophonus, na kilka dni w chłodnym, wilgotnym miejscu, celem obserwacji kiełkowania grzyba. Celem ostatecznego potwierdzenia obecności glonogrzyba w tkankach przeprowadza się badania histologiczne. Do utrwalenia tkanek stosuje się płyn Bouina lub czterokrotnie rozcieńczoną formalinę (10% formaldehydu); natomiast do barwienia - hematoksylinę i eozynę. Niektórzy badacze zalecają barwienie PAS oraz metodą Mallory'ego. Przy stosowaniu laktofenolu i błękitu anilinowego cysty Ichthyophonus barwią się na intensywnie niebieski kolor, który odcina się od blado niebieskiego tła. W preparatach histologicznych sporządzonych z narządów wewnętrznych zaatakowanych przez Ichthyophonus oprócz różnych stadiów rozwojowych glonogrzyba stwierdza się niekiedy zmiany marskie, zniszczenie struktury tkankowej, drobnokomórkowe nacieki i skupiska melanomakrofagów. Incystowane komórki Ichthyophonus są bardzo podobne do guzków gruźliczych, powstających wokół zgrupowań mykobakterii. Celem odróżnienia ichtiofonozy od mykobakteriozy preparaty histologiczne barwi się metodą Giemsy oraz metodą Ziehl-Neelsena. Barwienie metodą Giemsy umożliwia stwierdzenie obecności ameboidalnych stadiów Ichthyophonus natomiast metodą Ziehl-Neelsena można zabarwić bakterie kwasooporne, do których należą mykobakterie.
    Zwalczanie. Zapobieganie polega przede wszystkim na optymalizacji warunków hodowli. Ryby dobrze żywione i utrzymywane we właściwych dla danego gatunku warunkach środowiskowych są w znacznym stopniu odporne na ichtiofonozę. Należy ponadto pamiętać, że ryzykowne jest stosowanie drobnych ryb jako karmy, ponieważ mogą one być bezobjawowymi nosicielami Ichthyophonus. Nawet gupiki, hodowane specjalnie w celu dokarmiania ryb drapieżnych, mogą być źródłem zarażenia. Żywa karma - skorupiaki planktonowe (np. dafnie) pochodzące z "niepewnych" zbiorników wodnych przed podaniem powinny być zamrażane (w postaci bloczków). Przetrzymywanie takiej karmy przez 10 dni w temp. -10°C lub 5 dni w -20°C eliminuje glonogrzyba.
    Nosicielstwo Ichthyophonus hoferi jest rozprzestrzenione, a przebieg choroby często utajony. W związku z tym nowo zakupione ryby należy poddawać długotrwałej kwarantannie, zanim obsadzi się je do ogólnego akwarium.
    W przypadku podejrzenia ichtiofonozy ryby wykazujące nawet nieznaczne objawy choroby należy natychmiast oddzielić od pozostałych i przeprowadzić badania w kierunku obecności glonogrzyba. W przypadku potwierdzenia ichtiofonozy należy przeprowadzić likwidację wszystkich ryb, które przebywały w zarażonym zbiorniku. Rośliny znajdujące się w akwarium należy opłukać i umieścić w naczyniu bez podłoża, z dobrze odstałą wodą, o temperaturze 20-25°C. W naczyniu tym sporządza się roztwór biocykliny o koncentracji 15 000 jednostek/l. Codziennie przez 6 dni dodaje się świeże dawki biocykliny takie same jak w pierwszym dniu. Podłoże należy wygotować natomiast do dezynfekcji zbiornika stosować 3% chloraminę lub roztwór chloru o zawartości 5% czynnego CI₂. Inwazyjne stadia pasożyta, które mogą występować w osadach dennych giną dopiło w koncentracji 200 mg/I chloru lub 290 mg/I zieleni malachitowej. .
    W przypadku uogólnionej infekcji leczenie jest bezcelowe i nieskuteczne. Jeżeli w zarażonym zbiorniku znajdują się szczególnie wartościowe ryby, wówczas po eliminacji osobników wykazujących wychudzenie i inne objawy choroby, można przystąpić do zwalczania ewentualnego utajonego zarażenia u pozostałych. W tym celu stosuje się Phenoxethol (2-phenoxyethanol), w karmie oraz w postaci kąpieli ewentualnie penicylinę w serii iniekcji domięśniowych lub z karmą. Karmę suchą przed podaniem należy moczyć w 1 % roztworze Phenoxetholu. W przypadku kąpieli zaleca się stosować 100-200 mg/I 2-phenoxyethanolu przez 1 dni lub para-chlorophenexethol w koncentracji 500 mg/I, również przez 2 dni. Większość badaczy uważa, że antybiotyki uszkadzają jedynie wędrujące plazmodia. W przypadku postaci otorbionych nie wydaje się prawdopodobne aby jakikolwiek terapeutyk mógł zniszczyć komórki grzyba.

fagocytoza - zdolność wchłaniania obcych ciał przez komórki żerne czyli fagocyty

"Akwarium" 5-6/87

strona główna