Rozmnażanie ryb kąsaczowatych (Characidae) w środowisku naturalnym i w warunkach akwariowych
(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium"
nr 5/89)
Leon Nejmark
Kąsaczowate (Characidae)
I. Ogólna charakterystyka środowiska
naturalnego.
Dorzecze Amazonki obejmuje obszar ok. 7 mln km2. Z około 20000
gatunków ryb, występujących na tym terenie 800 to kąsaczowce. Pora deszczowa
w środkowym i dolnym biegu Amazonki jest praktycznie jedna i trwa od
listopada-grudnia do lipca. Roczny opad deszczu wynosi od 2000 do 4000 mm. Od
lipca poziom wody zaczyna opadać. Wahania między stanem najwyższym a najniższym
osiągają 12-15 m. Wahania dobowe sięgać mogą niekiedy kilku metrów.
Temperatura powietrza na tym obszarze jest mniej więcej stała i wynosi 32-35°C.
Dobowe i roczne wahania temperatury są niewielkie. Temperatura wody w rzekach
waha się od 18-30°C. Po opadnięciu wód w odciętych zakolach rzeki i
nieocienionych stojących wodach, temperatura wody podnosi się do 30°C, a w
miejscach płytkich - nawet 40°C! Temperatura wody w rzekach spływających z
Andów w górnym biegu nie przekracza na ogół 21-23°C, chociaż temperatura
powietrza na tym obszarze wynosi około 26°C. Zmienne jest również pH i może
wynosić 4-4,5 (np. Rio Negro) do 7 (Amazonka). Twardość całkowita wody jest
zależna nie tylko od biotopu, lecz także od pory roku. W miarę trwania pory
deszczowej woda staje się coraz bardziej miękka i zawiera coraz mniej soli.
Natomiast ustępowanie pory deszczowej pociąga za sobą, przy silnym parowaniu
wody, wzrost zasolenia, a także zapewne wzrost stężenia kwasów humusowych.
Charakterystyczną cechą jest brak lub tylko śladowa obecność twardości węglanowej
w tych wodach.
Biorąc pod uwagę naturalne warunki środowiska oraz uwzględniając
liczne doświadczenia hodowlane (3,4) na ogół zaleca się trzymać ryby dorosłe
w wodzie o twardości całkowitej 6-10°n, pH około 6,5 i temperaturze ponad 22°C.
Woda twarda nie powoduje śnięcia ryb dorosłych, jednak uważa się (2), że
prowadzi do ukrytej degeneracji gruczołów płciowych i trwałej niepłodności.
Hokejówka amazońska (Thayeria boehlkeri) Fot. B.
Ziarko
II. Zasady postępowania
przy, rozmnażaniu
O przystąpieniu ryb do tarła decydują różne czynniki
(3):
1. Pora roku; ryby przystępują do tarła najczęściej od
listopada do marca.
2. Zmiana wody, częściowa wymiana
wody na świeżą, miękką, dobrze natlenioną (pora
deszczowa).
3. Temperatura: podniesienie temperatury do optymalnej.
4. Ciśnienie atmosferyczne: wzrost ciśnienia
atmosferycznego.
5. Pora dnia: do tarła ryby przystępują zazwyczaj
wczesnym rankiem, czasem wieczorem.
Ryby przed tarłem powinny być żywione żywym i
urozmaiconym pokarmem, z okresowym (1 raz w tygodniu) dodatkiem gotowanego żółtka.
Pary hodowlane powinny być wybrane z większej ilości ryb.
Tarło odbywa się gromadnie lub parami i powtarza się
przeważnie co 10-14 dni. Siła instynktu rozrodczego jest tak duża, że zanika
płochliwość i ryby można stosunkowo łatwo łapać i przenosić na tarło do
małych zbiorników. Jeśli ryby wytarły się w wodzie nieodpowiedniej dla
rozwoju ikry można również przenieść ikrę do wody o odpowiednim składzie.
W tym wypadku najlepiej to uczynić do dwóch godzin po zakończeniu tarła. Im
wcześniej przeniesiemy ikrę, tym większy będzie procent wylęgu. Ten sposób
postępowania jest racjonalny, gdyż unikamy gwałtownego przenoszenia ryb do dość
skrajnych warunków, których wymaga ikra do rozwoju.
Uzyskanie w czasie tarła zapłodnionej ikry nie warunkuje
jeszcze sukcesu. Należy zabezpieczyć ikrę przed zjedzeniem przez tarlaki, wkładając
przed tarłem ruszt, lub drobnolistne rośliny (mech), które utrudniają
wyjadanie ikry i usuwając ryby po skończonym tarle. Następnie należy usunąć
ikrę niezapłodnioną (o ile to możliwe) i zdezynfekować wodę w akwarium, a
najlepiej wymienić ją, gdyż ilość niezapłodnionej i nieusuniętej ikry
oraz rozpadających się pokarmów może być tak duża, że doprowadzi do
masowego rozwoju bakterii i zmętnienia wody, oraz zniszczenia ikry zapłodnionej.
Po tarle należy akwarium dokładnie zasłonić, gdyż światło uszkadza lub
niszczy rozwijający się zarodek. Rozwój ikry kontrolujemy nocą oświetlając
akwarium słabym światłem latarki. Pamiętamy o utrzymaniu stałej temperatury
i drobnoperlistego napowietrzania wody.
Po wylęgu i wyczerpaniu pęcherzyka żółtkowego, gdy larwy
zaczynają swobodnie pływać, przystępujemy do karmienia najdrobniejszym
“pyłem" i równocześnie codziennie wymieniamy część wody, w której
przebywa narybek, na twardszą.
Żwawik
Rathbuniego - samiec Fot. J. Koralewski
III. Przygotowanie wody do tarła
Znajomość pewnych zależności składu chemicznego wody dla
rozwoju ikry może pozwolić na uniknięcie błędów przy rozmnażaniu ryb.
Przyjmuje się ogólnie, że tak zwana “woda neonowa", to jest właściwa dla rozwoju ikry, np.
neona
Innesa i neona czerwonego, powinna mieć skład: twardość całkowita 1-3°n,
twardość węglanowa 0-0,2°n, pH 5-7. Uzyskanie takiej wody jest możliwe z różnych
źródeł. Na niektórych obszarach Polski jest tak miękka woda wodociągowa.
Gdzie indziej pozostaje więc znalezienie źródła leśnego o zbliżonym składzie,
lub sporządzenie wody o takich właściwościach w sposób sztuczny. W tym
drugim przypadku możemy posłużyć się wodą destylowaną lub demineralizowaną
(przepuszczoną przez kationit i anionit). Użycie wody, przepuszczonej jedynie
przez kationit jest błędem, ponieważ woda ta, mimo uzyskania odpowiedniej
twardości, jest nadal zasolona. W przypadku uzyskania wody destylowanej, lub
demineralizowanej, postępowanie jest stosunkowo proste. Należy dodać do niej
soli w odpowiednich proporcjach, lub dodać wodę wodociągową. W tym drugim
przypadku musimy znać skład chemiczny wody wodociągowej, lub określić jej
skład (przeważnie są sezonowe wahania). Prościej więc i pewniej, jeśli
mamy dostateczną ilość wody destylowanej lub demineralizowanej, dodać
odpowiednią ilość soli dla uzyskania pożądanego składu chemicznego. Najczęściej
spotykana jest w przyrodzie proporcja (9): Ca: Mg: Na= 2:1 :1. Można ją uprościć
- Ca : Mg = 3 :1. Natomiast Na można dodać tylko śladowo. Sporządzamy 10%
roztwór CaCl2 (chlorek wapnia) MgS04 (siarczan magnezu). Dla uzyskania wody o
twardości całkowitej 2°n dodajemy na 1 litr wody destylowanej - 0,3 ml
10-procentowego roztworu CaCl2 i 0,1 ml 10-procentowegó roztworu MgS04. Sporządzoną
w ten sposób wodę musimy jeszcze doprowadzić do odpowiedniego pH. Do
zakwaszenia można dodać 1-procentowy roztwór NaH2P04 (kwaśny fosforan sodu),
a w przypadku zbyt kwaśnej wody - 1-procentowy roztwór NaOH (zasada sodowa).
Przy sporządzaniu wody “neonowej" do tarła, należy
uwzględnić istnienie określonej zależności między twardością całkowitą,
twardością węglanową i pH.
Przykładowo: dla Paracheirodon axelrodi
(5,6)
1. | tw. całkowita | 4°n | tw. węglanowa | 0°n | pH 4 |
2. | tw. całkowita | 3°n | tw. węglanowa | 0°n | pH 4,5 |
3. | tw. całkowita | 2°n | tw. węglanowa | 0°n | pH 5 |
4. | tw. całkowita | 1°n | tw. węglanowa | 0-0,2°n | pH 5,5 |
5. | tw. całkowita | 2°n | tw. węglanowa | 0,2°n | pH 6 |
Ta sama zależność dla Paracheirodon innesi (5):
1. | tw. całkowita | 5°n | tw. węglanowa | 0°n | pH 6 |
2. | tw. całkowita | 4°n | tw. węglanowa | 0,2°n | pH 6,4 |
3. | tw. całkowita | 3°n | tw. węglanowa | 0,3 (0-0,5)°n | pH 6,8 |
4. | tw. całkowita | 2°n | tw. węglanowa | 0,4°n | pH 7,2 |
5. | tw. całkowita | 1°n | tw. węglanowa | 0,5°n | pH 7,5 |
Jak wynika z przytoczonych danych, ikra tych ryb i innych
gatunków kąsaczowatych rozwija się w pewnych granicach twardości całkowitej
i odczynie pH, pod warunkiem zachowania zależności: im twardsza woda, tym niższe
pH i odwrotnie. Widzimy także, że przy bardzo miękkiej wodzie, może występować
niewielka ilość węglanów. Do tarła najlepiej przygotować wodę o średnim
zakresie wartości.
Dodawanie do wody, przeznaczonej do tarła-ekstraktu z torfu,
nie tylko nie jest konieczne, ale trzeba stwierdzić, że przy dużej
koncentracji może oddziaływać szkodliwie na ikrę spowalniając rozwój
zarodka, a nawet spowodować jego zamieranie (7). Niektórzy twierdzą, że
niewielki dodatek wyciągu z torfu zakwasza wodę, działa bakteriostatycznie i
obniża twardość węglanową (5). Inni zalecają dużą ostrożność przy
stosowaniu wyciągu z torfu, kory dębu, lub Toru-Minu, a wręcz ostrzegają
przed stosowaniem wyciągu z szyszek olchy, uważając go za szkodliwy (9).
Bystrzyk Kopelanda (Hyphessobrycon copelandi) Fot. A.
Kapralski
IV. Określanie przyczyn niepowodzeń na podstawie zmian
patologicznych u zarodków i larw.
Zapłodniona ikra zachowuje przejrzystość, niezapłodniona
ikra bieleje w czasie 4-8 godzin.
1. Bielenie ikry zapłodnionej (obumieranie zarodków) i ginięcie
larw w ciągu całego rozwoju (8).
Przyczyną jest zbyt twarda woda, a w tym nawet nieznacznie
przekroczona twardość węglanowa. Im bardziej woda odbiega od wartości
skrajnej, przy której jeszcze rozwija się ikra, tym większy jest procent śmiertelności.
Takie same objawy będziemy obserwować, jeśli użyta woda będzie miała
twardość w normie, lecz będzie zbyt zasolona. (Woda przepuszczona jedynie
przez kationit sodowy (10)).
Przełożenie ikry Paracheirodon axelrodi i Paracheirodon
innesi najpóźniej 2-6 godzin od zapłodnienia do właściwej wody, nie zakłóca
jej rozwoju (7).
2. Larwy po wylęgu poruszają się w sposób
nieskoordynowany, nie mogą napełnić pęcherza pławnego, a następnie
wszystkie giną.
Najczęstszą przyczyną jest nadmiar jonów magnezu (Mg++) w
stosunku do jonów wapnia (Ca++) w wodzie. Przy znacznym nadmiarze obserwujemy
powolne, nieskoordynowane ruchy, a przez lupę możemy dostrzec postępujące
zwolnienie akcji serca (9).
Dodanie chlorku wapnia (CaCI2) może niekiedy usunąć te
objawy.
3. Larwy po wylęgu nie rozpływają się, lecz opadają na
dno i giną z objawami puchliny wodnej.
Przez lupę możemy zaobserwować nagromadzony płyn w
postaci wysięku w przestrzeniach międzykomórkowych i wokół narządów. Można
to obserwować w worku osierdziowym, wypełnionym dużą ilością płynu.
Puchlina wodna, może być spowodowana przez różne przyczyny. Najczęstsze to:
a) woda zawiera zbyt mało soli, jest zbyt miękka (na
przykład woda destylowana),
b) pH wody dla danego gatunku jest zbyt wysokie lub niskie,
c) woda zawiera zbyt dużo Na+ (zaburzona proporcja jonów
- przy użyciu wody, przepuszczonej jedynie przez kationit Na),
d) woda zawiera zbyt dużo anionów węglanowych (HC03 ).
Jak wskazują przytoczone fakty, dokładna obserwacja zarodków
i larw w czasie całego rozwoju może być istotnym czynnikiem, pozwalającym na
uniknięcie błędów przy rozmnażaniu ryb kąsaczowatych. Trzeba podkreślić,
że obserwowane zmiany rozwojowe zarodków i larw odnoszą się także do innych
gatunków ryb.
Literatura
1. Ćižek Z. „Připrawa umelé vytiraci vody pro ryby z čeledi Characidae" AaT, XIX, 2, str. 51-52.
2. Drahotušsky Z. „Amazonske tetry" AaT, 3, XVIII, str. 80-82.
3. Drahotušsky Z. „Amazonske tetry" AaT, 4, XVIII, str. 102-105
4. Drahotušsky Z. „Amazonske tetry" AaT, 5, XVIII, str. 129-131
5. Drahotušsky Z. „Poznamky k amazonskym tetram" AaT, XIX, s. 112-114.
6. Drahotušsky Z. „Chovame Neonku červenou (Cheirodon axelrodi) AaT, XXVI, 4, s. 12-14.
7. Frank S. „Neonka červena (Cheirodon axelrodi)" AaT, XVIII. s. 75-79.
8. Frank S. „Najčastejši chyby ve volbě chemického stoženi vody při rozmnožowani některych characid a
parmiček" AaT, XVIII, 6.
9. Frank S. „Poznámky k vyvoji jiker k terčovců" AaT, XXIII. 3, s. 2-6.
Recenzował: dr Henryk Jakubowski
"Akwarium" 5/89